ARCHEION

ORGANIZACJA I ZAKRES DZIAŁANIA ARCHIWÓW W AUSTRII…
99
i Komunikacji. W roku 1923 wszyscy merytoryczni pracownicy archiwów centralnych,
z wyjątkiem Archiwum Wojny, którego pracownikami byli wyłącznie
przeszkoleni na archiwistów byli zawodowi oficerowie, zostali wcieleni do korpusu
urzędników podlegających kanclerzowi federalnemu. Ponieważ wówczas
także Archiwum Wojny, przekształcone w 1918 r. w instytut cywilny, w zakresie
administracyjnym podlegało urzędowi kanclerza federalnego, powstały w ten
sposób zalążki, z których w 1940 r. rozwinęło się Archiwum Rzeszy w Wiedniu
(Reichsarchiv Wien), a po 1945 r. Austriackie Archiwum Państwowe 6 .
Po zakończeniu pierwszej wojny światowej rozważano plan utworzenia
dyrekcji generalnej archiwów państwowych, jednak porzucono go jeszcze
w latach 20. XX w. 7 Dopiero na początku lat 30. powstały możliwości skoordynowania
działalności archiwów wiedeńskich. Konstytucja federalna Austrii
z 1 października 1920 i 1 maja 1934 r. stwierdzała, że naukowa i fachowa służba
archiwalna jest sprawą federacji. Na podstawie tych postanowień konstytucyjnych
fachowe kierownictwo wszystkich austriackich archiwów publicznych
spoczywało w rękach kierownika referatu urzędu kanclerza federalnego,
sprawowanego przez dyrektora Archiwum Domu-, Dworu i Państwa, u boku
którego stała Rada Archiwalna (Archivbeirat) złożona z archiwistów. Referat
archiwalny przy urzędzie kanclerskim zajmował się naukowymi i zawodowymi
sprawami archiwów państwowych. Oprócz tego powstał przy urzędzie
kanclerza federalnego Urząd Archiwalny (Archivamt), zajmujący się ochroną
archiwaliów na podstawie ustawy o ochronie zabytków z 25 września 1923 r.,
oraz Najwyższe Kierownictwo Archiwów (Oberste Archivleitung). Dzięki
temu udało się ustanowić pewną jednolitość w całkowicie podzielonym krajobrazie
archiwalnym okresu międzywojennego. Wiodącą w tym rolę odegrało
Archiwum Domu-, Dworu i Państwa 8 .
Dopiero po przyłączeniu Austrii do Rzeszy Niemieckiej w 1938 r. zintensyfikowano
wysiłki w celu scentralizowania spraw archiwalnych. Po zarządzonym
1 kwietnia 1940 r. podziale Austrii na okręgi Rzeszy (Reichsgaue) doszło
do podziału austriackiej administracji centralnej i zakończenia działalności
ministerstw austriackich, a także referatu archiwalnego przy urzędzie kanclerza
federalnego, Rady Archiwalnej oraz Urzędu Archiwalnego. Powstała zatem
konieczność zapewnienia nadzoru nad „bezpańskimi” archiwami centralnymi.
W § 9 (1) „6. Rozporządzenia z 11 stycznia 1940 r. o przeniesieniu zadań i uprawnień
namiestnika Rzeszy w Austrii (Austriackiego Rządu Krajowego)” znalazł
się zapis o bezpośrednim podporządkowaniu ministrowi spraw wewnętrznych
6
Ibidem, s. 4–5.
7
Ibidem.
8
Ibidem, s. 17–18; W. Goldinger, 25. Jahre Österreichisches Staatsarchive. Erfahrungen und
Probleme, „Mitteilungen des Österreichischen Staatsarchivs” 1969, t. 22, s. 325–326; idem, 30. Jahre,
2. Republik – 30. Jahre Österreichisches Staatsarchives, „Scrinium” 1976, z. 14, s. 6–7; Das Österreichische
Staatsarchiv. Geschichte-Leistung-Aufgabe, Wien 1988, s. 9–10.