ARCHEION

536 MAREK WOJTYLAK
powojenne wydanie, choć uzupełnione i rozszerzone, okazuje się jednak niepełne
w odniesieniu do wielu postaci, a już na pewno nie wystarcza na rekonstrukcję
i pełne pokazanie działalności służb budowlano-inżynierskich w XIX
i początkach XX w. na obszarze całego zaboru rosyjskiego 5 .
Jedyną jak dotychczas publikacją poświęconą sprawom struktury i zakresu
działania oraz obsady tych służb, choć ograniczoną do czasów Królestwa Polskiego
oraz obszaru województwa płockiego (od 1837 r. guberni płockiej), pozostaje
artykuł Krzysztofa Dumały 6 . Omawia on organizację i zadania owych służb
w skali całego Królestwa oraz na szczeblu województwa (guberni) i każdego
obwodu (powiatu) płockiego, a następnie prezentuje sylwetki i rezultaty pracy
poszczególnych budowniczych i inżynierów do 1866 r. Podstawę źródłową jego
artykułu stanowiły głównie gotowe opracowania i źródła drukowane, w części
zaś tylko materiały archiwalne z zespołu KRSW przechowywanego w Archiwum
Głównym Akt Dawnych (AGAD) 7 .
Zadaniem tego opracowania jest przegląd materiałów archiwalnych dotyczących
działalności służb budowlano-inżynierskich w wieku XIX w Łowiczu
i powiecie łowickim. Ze względu na brak opracowań poświęconych tej tematyce
uznałem za celowe ukazanie w nim również struktury i zakresu działania tych
służb oraz sylwetek architektów i inżynierów praktykujących na wskazanym obszarze.
Granice chronologiczne pracy wyznaczają wydarzenia natury politycznej
— utworzenie Królestwa Polskiego w 1815 r. oraz wybuch pierwszej wojny
światowej w 1914 r., wyjaśnienia wymaga zaś jej zakres terytorialny, ponieważ
organizacja służb budowlano-inżynierskich była dostosowana do struktury administracyjnej
kraju.
Granice terytorialne obejmują zasadniczo obszar, którego stolicą pod względem
administracyjnym był Łowicz. Od 1816 r. stanowił on siedzibę władz dla
obwodu sochaczewskiego w województwie mazowieckim (guberni mazowieckiej
od 1837 r.) 8 . Do 1830 r. obszar obwodu powiększył się o kilka wsi wyłączonych
z obwodu rawskiego i gostynińskiego, ale największe zmiany nastąpiły po
1842 r., z chwilą przemianowania obwodów na powiaty, a powiatów na okręgi.
Decyzją Rady Administracyjnej z 19 stycznia 1849 r. ustalono nowe granice
5
Idem, Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954.
6
K. Dumała, Służba budowlano-inżynierska w województwie płockim i guberni płockiej w XIX wieku
(do 1866 r.), „Mazowsze”, t. 6, 1995, nr 2, s. 83–95.
7
Zob.: Katalog rysunków architektonicznych z akt Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych
w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, oprac. M. Łodyńska-Kosińska, Warszawa 1974;
A. Bartoszewicz, H. Bartoszewicz, Kartografia miast Mazowsza i ziemi dobrzyńskiej do końca XIX wieku,
Warszawa–Pułtusk 2006, s. 82–86.
8
Podziały administracyjne Królestwa Polskiego w okresie 1815–1918, oprac. W. Trzebiński,
„Dokumentacja geograficzna” 1956, z. 4, s. 18; w 1819 r. na mocy postanowienia Rady Administracyjnej
Królestwa Polskiego Łowicz uzyskał prerogatywy miasta wojewódzkiego; zob.: R. Kołodziejczyk,
Łowicz w dobie konstytucyjnego Królestwa Polskiego [w:] Łowicz. Dzieje miasta, s. 192.