ARCHEION

42
EMILIA LEŚNIEWSKA
K. Orzechowski, przewodniczący wspomnianej podkomisji, wyraził opinię na
temat nowego prawa archiwalnego w Polsce. Kilkunastoletnią pracę nad ustawą
uzasadniał niedocenianą wagą zagadnienia. Uznał, że w pracach nad ustawą brano
pod uwagę zarówno rozwiązania prawne krajów socjalistycznych, jak i kapitalistycznych
(ZSRR, Francja). Orzechowski zauważył, że PRL jako jedyne
państwo w Europie nie miało w kwestii materiałów archiwalnych i władztwa
nad nimi jednolitej regulacji ustawowej.
Obie komisje opowiedziały się za przyjęciem takiego właśnie kształtu ustawy
regulującej sprawy archiwalne w Polsce, dlatego jej projekt mógł osiągnąć przedostatni
etap ścieżki legislacyjnej, tj. stać się przedmiotem obrady sejmowych.
Wniosek o uchwalenie nowego prawa archiwalnego wpłynął do sejmu 28 czerwca
1983 r. Zgodnie z zasadami stanowienia prawa posłowie musieli zapoznać się
z jego treścią, by podjąć dyskusję merytoryczną na posiedzeniu sejmowym, a następnie
zdecydować lub nie o wprowadzeniu nowych przepisów prawa.
Problem zmiany prawa archiwalnego w Polsce podjęto na 38. posiedzeniu
sejmu, 14 lipca 1983 r. Ustawa o materiałach archiwalnych i archiwach (taka nazwa
projektu wówczas funkcjonowała) stanowiła 3. punkt porządku dziennego
obrad. Głos w tej sprawie zabrał Kazimierz Orzechowski. W swojej wypowiedzi
przybliżył genezę prac nad projektem ustawy, motywy ich podjęcia oraz, co
najistotniejsze, uzasadnienie niektórych rozwiązań prawnych proponowanych
w ustawie. Po wystąpieniu Orzechowskiego głos oddano posłom, jednakże nikt
nie wyraził chęci podjęcia dyskusji nad projektem ustawy. Przystąpiono następnie
do głosowania. Jako że nikt z posłów nie wyraził sprzeciwu ani nie wstrzymał
się od głosu, ustawa została uchwalona przez sejm jednomyślnie. Kolejnym
krokiem na drodze do wprowadzenia nowego porządku prawnego w dziedzinie
archiwalnej było podpisanie ustawy przez Przewodniczącego Rady Państwa,
a następnie jej ogłoszenie. Ustawa weszła w życie po upływie vacatio legis,
z dniem 1 stycznia 1984 r.
Prace nad ustawą o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach prowadzono
oficjalnie w latach 1969–1983, choć środowisko archiwistów podejmowało
działania w tym kierunku znacznie wcześniej, mniej lub bardziej oficjalne. Powodów
do zmiany było wiele — a każda kolejna nowelizacja ogólnopolskich
przepisów archiwalnych, zwłaszcza w latach 50., prowokowała do dyskusji nad
zmianą rozwiązań prawnych coraz mniej sprzyjających archiwom państwowym.
Zmiany administracyjne kraju oraz reorganizacja administracji również nie pozostały
bez znaczenia dla całej inicjatywy. Przyczyn tak długo trwających prac
nad zmianą prawa archiwalnego w Polsce Ludowej było być może niewiele,
ale były one na tyle istotne, by wpłynąć znacząco na cały proces. Nie ulega
wątpliwości, że nowa ustawa archiwalna, zresztą również jak i pozostałe akty
prawne, kreujące rzeczywistość archiwalną od 1919 r., obejmowała swoim zakresem
podmiotowym nie tylko archiwa państwowe, ale również, a może przede
wszystkim, twórców państwowego narodowego zasobu archiwalnego (odcinka