ARCHEION

LANDRATURA OPOLSKA PODCZAS DRUGIEJ WOJNY ŚWIATOWEJ…
559
1815 r., gdy edykt królewski wprowadził nowy podział administracyjny państwa
pruskiego, tworząc 10 prowincji. Prowincja śląska obejmowała początkowo
cztery, a potem trzy rejencje, w tym rejencję górnośląską z siedzibą w Opolu
(formalnie od 1 maja 1816 r.). Początek jej funkcjonowania datujemy na 7 maja
1816 r., a jej pierwszym prezydentem został hrabia Karl Heinrich Fabian von
Reichenbach. Reforma z początku XIX w. objęła także, oprócz tych dużych
jednostek terytorialnych, również mniejsze, czyli powiaty. Rejencję opolską
tworzyło u jej zarania 14 powiatów, które po pewnych korektach granic (utworzono
m.in. powiat rybnicki, powiększono powiat kozielski) zaczęły funkcjonować
od 1 stycznia 1818 r. Zwłoka wynikała z pewnych oporów związanych
z wprowadzaniem reformy administracyjnej wśród ludności niektórych powiatów
(np. protest przeciwko likwidacji powiatu niemodlińskiego). Wcześniej uregulowano
kompetencje szefa administracji powiatowej, czyli landrata (funkcjonuje
w literaturze także jako starosta). Rozkazem gabinetowym z 11 czerwca
1816 r. określono zasady mianowania tego królewskiego urzędnika, a instrukcja
z 31 grudnia 1816 r. wymieniała jego kompetencje 4 .
Niniejszy artykuł przybliża organizację urzędu w schyłkowym okresie jego
funkcjonowania na terenie Śląska. Opiera się w całości na tekście regulaminu
(Geschäftsordnung) urzędu opolskiej landratury z 1944 r., włączonego do zespołu
nr 2 Starostwo Powiatowe w Opolu (Landratsamt Oppeln) w trakcie jego
ponownego opracowania w latach 2011–2013 5 . W artykule opuszczono typowe
dla tamtego okresu fragmenty odwołujące się do moralności i wiernej służby
państwu narodowosocjalistycznemu, które nie miały żadnego wpływu na treść
opisywanej regulacji.
Tekst regulaminu porusza takie zagadnienia, jak: sprawy personalne urzędników
(postawa moralna, zasady zachowania tajemnicy, zasady dostępu do akt,
godziny pracy, wyjazdy służbowe, urlopy, a nawet korzystanie z telefonu), określa
również strukturę urzędu i procedury załatwiania spraw. Regulacja ta została
wydana 13 marca 1944 r., w życie weszła 1 kwietnia 1944 r. i jest jednym
z ostatnich zachowanych śladów działalności landratury opolskiej. Jak czytamy
we wskazówkach wstępnych instrukcji (podane w dosyć wiernym tłumaczeniu,
dlatego zastosowano czas teraźniejszy):
„Celem niniejszego regulaminu jest przekształcenie całości działalności
urzędu, aby spełniał on wszystkie bieżące wymagania: sprawy były załatwiane
sprawniej, szybciej. Wszystkie przestarzałe i nadmierne formalności mają zostać
zlikwidowane, aby bez zbędnych kosztów sprawę można było rozpatrzyć sprawnie,
szybko i skutecznie.
Przede wszystkim nowoczesna działalność urzędu wymaga od kierowników
wydziałów i urzędników rozpatrujących sprawy ich pełnej osobistej odpowie-
4
Dzieje Górnego Śląska w latach 1816–1947, red. F. Hawranek, Opole 1981, s. 41–44.
5
Archiwum Państwowe w Opolu, Starostwo Powiatowe w Opolu, sygn. 2177.