ARCHEION

442 AGNIESZKA BARTOSZEWICZ, HENRYK BARTOSZEWICZ
Spośród kartografików ekonomii wschodnich zachowały się także dwie
mapy ekonomii brzeskiej. Pierwsza z nich to mapa części ekonomii brzeskiej
obejmująca zasięgiem miasto Wohyń i jego okolice, sporządzona w 1753 r. przez
geometrą przysięgłego majora artylerii koronnej Jana Wittego na arkuszu papieru
o wymiarach 96 x 64 cm (r. 90 x 58,8 cm), w skali ok. 1:19 000 53 . Drugą jest
mapa nieznanego autora, przedstawiająca Mińsk i jego okolice z końca XIX w.,
o wymiarach 122,2 x 62,2 cm (r. 118,6 x 58,6 cm), w skali ok. 1: 160 000 54 .
W dobrach prywatnych odpowiednikiem kartografików ekonomii królewskich
były mapy średnioskalowe większych obszarów własności ziemskiej:
ordynacji, księstw i hrabstw. W zbiorach kartograficznych AGAD znajduje się
ponad 20 tego typu map z XVIII i początku XIX w., z których 11 dotyczy obszarów
wschodnich Rzeczypospolitej 55 . Najstarszą z nich jest przechowywana
w aktach Zbioru Popielów mapa granic należącej do Józefa Kajetana Dunin-
Karwickiego majętności Rokitno, położonej w powiecie żytomierskim, w województwie
kijowskim, sporządzona w 1774 r. przez architekta Carla Schützego.
Mapę sporządzono na papierze o wymiarach 41,9 x 33,9 cm (r. 39,4 x 31,8 cm).
Nie zaopatrzono jej w podziałkę liniową, co uniemożliwia ustalenie jej skali.
Na mapie zaznaczono wszystkie miejscowości należące do majętności, a ich zabudowę
przedstawiono symbolami rysunkowymi domów, wyróżniając budowle
sakralne rysunkiem budynku z krzyżem. Wykreślono sieć hydrograficzną, opisując
rzeki ich nazwami i sieć dróg, opisanych ich kierunkami. Oznaczono podziały
własnościowe, grunty i lasy oraz fragment granicy między Rzecząpospolitą
a Rosją 56 .
Na szczególną uwagę — głównie ze względu na historię jej powstania —
zasługuje mapa klucza Dryświaty, wykonana w 1781 r. przez nieznanego autora
na arkuszu papieru o wymiarach 63,3 x 48 cm (r. 60,5 x 44,2 cm). Powstała
ona w związku z nadaniem klucza dryświackiego — będącego królewszczyzną
i uposażeniem wojewodów wileńskich, o czym wspomniano wyżej — wojewodzie
wileńskiemu Karolowi Radziwiłłowi mocą konstytucji sejmu z 1781 r. Mapa
jest sporządzona doskonale pod względem techniki kartograficznej, jak na czas
53
AGAD, Zb. Kart. 507–8; szerzej na temat mapy i jej autora zob.: H. Bartoszewicz, Mapy sądowe
z archiwów Potockich, „Miscellanea Historico-Archivistica” 1997, t. 8, s. 15.
54
AGAD, Zb. Kart. 531–52.
55
Jedna z nich, związana z terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego jedynie osobą autora, to
mapa hrabstwa nieborowskiego wykonana w 1767 r. przez komornika wileńskiego Ludwika Krecitza;
została ona sporządzona siedem lat przed nabyciem dóbr nieborowskich przez Michała Radziwiłła,
AGAD, Zb. Kart. 452–23; H. Bartoszewicz, Kartografika radziwiłłowskie, s. 119–120.
56
AGAD, Zbiór Popielów, sygn. 160, s. 169–170; dobra rokitneńskie były przedmiotem sporu
Karwickiego z marszałkiem nadwornym koronnym i starostą białocerkiewskim Jerzym Augustem
Mniszchem, który uważał Rokitno za przynależne do starostwa; po wielu procesach spór rozstrzygnięty
został ostatecznie w 1776 r. na korzyść Karwickiego; K. Zienkowska, Karwicki Józef Kajetan
Dunin h. Łabędź [w:] Polski słownik biografi czny, t. 12, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966,
s. 151–152.