ARCHEION

290 ALICJA KULECKA
na w skorowidz majątków 28 . W czasie okupacji sowieckiej, po 14 lipca 1920 r.
i przekazaniu Wilna Litwie, archiwa zależne były od jej władz. W tym czasie
losy archiwum były w dużym stopniu zależne od dr Heleny Polaczkówny 29 . Po
zajęciu Wilna przez wojska Żeligowskiego archiwa znalazły się w administracji
Departamentu Spraw Wewnętrznych Tymczasowej Komisji Rządzącej Litwą
Środkową (do końca marca 1921), następnie Departamentu Oświaty (do końca
kwietnia) 30 , potem (od 28 kwietnia 1921) Prezydium Tymczasowej Komisji Rządzącej
Litwy Środkowej (TKRLŚ) 31 . W 1922 r. wywiązała się korespondencja na
temat roli i miejsca AAD w Wilnie w sieci archiwów polskich. Wacław Gizbert
-Studnicki jako p.o. dyrektora Archiwów Państwowych TKRLŚ był zwolennikiem
autonomii archiwalnej Wileńszczyzny. Przeciwnikiem takiej koncepcji
był Józef Paczkowski, ówczesny kierownik Wydziału Archiwów Państwowych
MWRiOP. W dniu 7 lipca 1922 r. Gizbert-Studnicki przesłał pismo do delegata
rządu RP w Wilnie, w którym zaproponował, by w okresie przejściowym archiwa
wileńskie znalazły się w jego kompetencjach 32 . To stanowisko nie spotkało
się z przychylną reakcją władz w Warszawie. W swoim piśmie z 21 lipca 1922 r.,
kierowanym do Studnickiego, Paczkowski podkreślił, że dążył do „jednolitego
działania”, a więc i jednakowego traktowania wszystkich archiwów polskich 33 .
Odrzucił w nim także ideę podporządkowania archiwów wileńskich kuratorowi
lub wojewodzie wileńskiemu 34 . W swojej odpowiedzi z 1 sierpnia 1922 r.
W. Studnicki wyjaśnił, że generalnie nie negował idei „bezpośredniego poddania
archiwów państwowych w Wilnie W.A.P Rzplitej”, jednak w okresie przejściowym
placówkom tym niezbędne było życzliwe zainteresowanie i przychylna
postawa ze strony delegata rządu ze względu na ich liczne potrzeby lokalowe
i finansowe 35 . W dniu 13 września 1922 r. wileński Wydział Archiwów Państwowych
został zlikwidowany. W tym samym dniu utworzone zostało Wileńskie
Archiwum Państwowe. Zostało ono podporządkowane Wydziałowi Archiwów
Państwowych przy Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
w Warszawie 36 . Minister zgodził się jednak pozostawić sprawy finansowe archiwów
wileńskich w gestii delegata rządu 37 . Funkcję tę pełnił wówczas Walery
Roman. Sprawa nie do końca jasnego statusu tych archiwów powracała jeszcze
28
Ibidem.
29
R. Mienicki, Archiwum Państwowe w Wilnie, s. 127.
30
Ibidem; R. Mienicki podał datę 1 maja 1921 r. — różnice to, jak widać, niewielkie.
31
LCVA, f. 286, APWil., Ap. 1, sygn. 44, „Trzy okresy”, k. 298.
32
LCVA, f. 286, APWil., Ap. 1, sygn. 5, „Do Pana Delegata Rządu”, 7 lipca 1922, k. 16.
33
Szerzej o stanowisku Paczkowskiego zob.: I. Mamczak-Gadkowska, Józef Paczkowski i jego
wkład w budowę polskiej służby archiwalnej, Warszawa–Łódź 1990.
34
LCVA, f. 286, APWil., Ap. 1, sygn. 5, pismo J. Paczkowskiego z 21 lipca 1922, k. 14 r. i v.
35
Ibidem, pismo W. Gizberta-Studnickiego, 1 sierpnia 1922, k. 15.
36
Ibidem, Odpowiedź, k. 57 v.
37
Ibidem, pismo K. Kumanieckiego, ministra WRiOP, 13 września 1922, k. 18.