ARCHEION

OBRÓT MATERIAŁAMI ARCHIWALNYMI — ZAGADNIENIA WYBRANE
57
Zasygnalizowany problem można próbować rozwiązać w ten sposób, że beneficjentem
prawa pierwokupu jest po prostu Skarb Państwa, natomiast to, które
konkretnie archiwum będzie zarządzać nabytymi przezeń archiwaliami, to kwestia
wewnętrznej struktury sieci archiwów, obojętna z punktu widzenia stosunków
prawnych. Ograniczenie się do takiego stwierdzenia wyjaśniłoby jednak
niewiele. Nie jest bowiem nadal jasne, kto będzie reprezentował Skarb Państwa
przy złożeniu oświadczenia woli, prowadzącego do nabycia archiwaliów (a więc
przy wykonaniu prawa pierwokupu) 28 . Niezależnie od tego ważnym problemem
jest także, z czysto organizacyjnego punktu widzenia, wskazanie archiwum, które
zarządzać będzie nowymi elementami zasobu państwowego. Rozwiązaniu
tych problemów służyć ma kategoria właściwości archiwum.
Pojęcie to (tzn. „właściwość archiwum”) pojawia się w przytoczonym już
przepisie art. 9.1 zd. 2 ustawy o archiwach. Występuje też, bez jakiegokolwiek
bliższego wyjaśnienia, np. w art. 34.1 pkt 2 czy też w art. 36 ustawy o archiwach.
Nie ma żadnych skonkretyzowanych zasad ustalania właściwości archiwów ze
względu na dany materiał archiwalny. Oparcie tych ustaleń na właściwości miejscowej
nie byłoby dobrym rozwiązaniem, tym bardziej że duża część archiwów
działa na terenie całego państwa. W celu określenia „właściwego” archiwum
należałoby więc przeanalizować rozporządzenia i zarządzenia, które precyzują
zakres działania konkretnego archiwum oraz jego statuty. Jeżeli i to nie rozwiązałoby
wątpliwości i wynikłby pozytywny 29 lub negatywny 30 spór kompetencyjny
co do tego, kto ma zarządzać danym zasobem, wydaje się, że należałoby
postulować zastosowanie art. 44.1 ustawy o archiwach per analogiam. Przypomnijmy,
bo przepis ten był przytaczany, że w wypadku likwidacji podmiotu
zarządzającego niepaństwowym ewidencjonowanym zasobem archiwalnym,
decyzję o wskazaniu właściwej jednostki państwowej sieci archiwalnej, której
materiały te zostaną przekazane, podejmuje Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych.
Biorąc pod uwagę rangę tego organu i praktyczny aspekt omawianego
zagadnienia, wydaje się, że decyzja taka mogłaby zostać podjęta w celu
przecięcia wątpliwości, która jednostka jest właściwa do zarządu materiałami
nieewidencjonowanymi. W razie wątpliwości to również Naczelny Dyrektor Archiwów
Państwowych powinien złożyć w imieniu Skarbu Państwa oświadczenie
o skorzystaniu z prawa pierwokupu.
Materiał archiwalny, którego dotyczy prawo pierwokupu, może być sprzedany
osobie trzeciej tylko pod warunkiem, że uprawniony do pierwokupu nie
wykona swego prawa (art. 597 § 1 k.c.).
28
A więc który dyrektor archiwum państwowego, czy też który organ właściwy w sprawach archiwów
wyodrębnionych, reprezentuje Skarb Państwa. Pierwokup nie dotyczy archiwów zakładowych.
29
Więcej niż jedno archiwum uważa się za właściwe do zarządu danym materiałem archiwalnym.
30
Żadna jednostka państwowej sieci archiwalnej nie uważa się za właściwą do zarządu danym
materiałem archiwalnym.