ARCHEION

ARCHIWUM PAŃSTWOWE W WILNIE (1922–1939)
315
w aneksie znajdującym się na końcu niniejszych rozważań, sporządzonym na podstawie
materiałów zachowanych w archiwaliach. Te wydarzenia nie zostały jednak
opisane w pamiętniku przez R. Mienickiego. Administracja Związku Sowieckiego
zachowała stare zasady postępowania z dziedzictwem kulturowym. Zabierano
akta najstarsze, a tym samym najcenniejsze. Wywieziono także akta policyjne oraz
administracji polskiej, w tym personalne. Mogły one być wykorzystane zarówno
w prowadzeniu gier operacyjnych i wywieraniu nacisków, jak i do kształtowania
pożądanych postaw i zachowań politycznych, prosowieckich. Niewielka część
wywiezionych archiwaliów posiadała rosyjską proweniencję. W dniu 28 października
1939 r. do Wilna wkroczyła administracja i armia Republiki Litwy. Dyrektorem
archiwum został zawodowy historyk ks. Juozas Stakauskas. Współpracę
z nim wspominał R. Mienicki (w zapisie z 1948 r.) dobrze. Napisał o nim: „Należał
do rzędu tych rozsądnych a nielicznych Litwinów, którzy uważali za pożyteczne
i konieczne może nawet zgodne współżycie Litwinów i Polaków” 181 . Jeszcze przez
dwa miesiące, do 28 grudnia 1939 r., Ryszard Mienicki pełnił funkcję jego zastępcy
182 . W lipcu 1940 r., po aneksji Litwy przez Związek Sowiecki, został aresztowany
183 . W związku ze zmianą granic państwa polskiego w 1945 r., Archiwum
w Wilnie nie powróciło do polskiej sieci archiwalnej.
Udostępnianie
Archiwum prowadziło różne formy udostępniania. Należało do nich
m.in. prowadzenie kwerend dla urzędów i użytkowników prywatnych. Często
towarzyszyło im także wykonywanie odpisów i wypisów z dokumentów. Bardzo
często kwerendy zlecane przez urzędy wymagały dużych nakładów pracy.
Przykładem może być poszukiwanie wykonane dla Wydziału Odbudowy przy
Departamencie Przemysłu, Handlu i Odbudowy TKRLŚ w 1921 r. Z powodu
dekretu o rewindykacji poszukiwano informacji o domach pochodzących z konfiskaty
w 1864 r. Archiwum było zobowiązane odnaleźć te domy oraz ustalić,
komu zostały skonfiskowane, a komu nadane 184 . Zdarzały się sytuacje, że urzędy
delegowały własnych pracowników do prowadzenia tak obszernych kwerend.
Tak postąpił m.in. Urząd Ziemski w Święcianach 185 .
Jedną z poważniejszych kwerend wykonywanych przez Archiwum były poszukiwania
zlecone przez Delegację Prokuratorii Generalnej w Wilnie. Wynikły
one z postanowień konkordatu zawartego między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą
Polską w 1925 r. Zgodnie z jego zapisami do Kościoła miały powrócić
181
R. Mienicki, Pamiętnik, cz. 2, k. 33 r.
182
Ibidem, k. 29, 33 r.
183
L. Żytkowicz, Profesor Ryszard Mienicki, s. 105, 106.
184
LCVA, f. 286, APWil., Ap. 1, sygn. 9, k. 46
185
Ibidem, sygn. 44.