ARCHEION

26 EMILIA LEŚNIEWSKA
ły materiał do pracy nad zmianą prawa archiwalnego, która w Polsce trwa
nieprzerwanie od kilku lat.
Podejmując temat prac nad ustawą archiwalną, drogi do zawarcia ówczesnej
myśli archiwalnej w przepisach prawa, należy rozpocząć rozważania od wyjaśnienia,
dlaczego środowisko archiwistów domagało się zmiany obowiązujących
wówczas przepisów kreujących rzeczywistość archiwalną w Polsce, a zwłaszcza,
jakie nadzieje pokładali archiwiści w nowym prawie, oraz próby odpowiedzi
na pytanie, dlaczego cała inicjatywa zmiany porządku prawnego w dziedzinie
archiwalnej trwała tak długo, pomimo stosunkowo szybkiego wypracowania
stanowiska przez środowisko archiwistów.
Dekret o archiwach państwowych z 29 marca 1951 r. 3 był aktem prawnym,
który kreował sytuację archiwów oraz jakość zarządzania wówczas, w warunkach
Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, państwowym zasobem archiwalnym.
Do chwili jego wejścia w życie obowiązywały przepisy Dekretu o organizacji
archiwów państwowych i opiece nad archiwaliami 4 . Miały się one jednak nijak
do powstałej po drugiej wojnie światowej sytuacji społeczno-politycznej w Rzeczypospolitej
5 . Brak zorganizowanej sieci, a co za tym idzie służby archiwalnej,
straty w zasobach archiwów oraz brak narzędzi do realizacji idei scalenia zasobu
wymusiły na ówczesnych władzach zmianę prawa. Wspomniany dekret o archiwach
państwowych miał stworzyć podwaliny sprawnego i skutecznego działania
archiwów państwowych. Nie ulega wątpliwości, że ulokowanie Rzeczypospolitej
w strefie wpływów radzieckich wpłynęło na kształt przyjętych wówczas
przepisów prawa. Namacalnym tego przykładem jest choćby wprowadzenie, za
leninowskim dekretem O organizacji i centralizacji archiwów, konstrukcji państwowego
zasobu archiwalnego, charakterystycznej tylko i wyłącznie dla krajów
socjalistycznych 6 . Niemniej przepisy owego dekretu wprowadziły nowe rozwiązania,
które miały przyczynić się do poprawy działalności archiwów w Polsce
pod każdym, wymaganym przez archiwistów państwowych względem.
Dekret oraz akty wykonawcze do niego 7 wielokrotnie nowelizowano w dość
krótkim czasie. Zmiany te były dość radykalne — permanentnie zrywano z ideą
3
Dz.U. 1951, nr 19, poz. 149.
4
Dz.Pr. P.P. 1919, nr 14, poz. 182.
5
P. Bańkowski, Pół wieku odrodzonych polskich archiwów państwowych, „Archeion” 1969, t. 51,
s. 17; W. Suchodolski, Potrzeby archiwów państwowych w świetle wniosków zgłoszonych na wrocławskiej
konferencji archiwistów, Wrocław 23.09.1948, „Archeion” 1948, t. 8, s. 46–70.
6
T. Walichnowski, Założenia i koncepcje przyszłych zmian polskiego ustawodawstwa archiwalnego
na tle rozwiązań organizacyjno-prawnych służb archiwalnych innych państw [w:] Sześćdziesięciolecie
polskich archiwów państwowych, Warszawa 1981, s. 57.
7
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 kwietnia 1952 r. w sprawie państwowego zasobu
archiwalnego (Dz.U. 1952, nr 24, poz. 165); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 lutego 1957 r.
w sprawie państwowego zasobu archiwalnego (Dz.U. 1957, nr 12, poz. 66); Zarządzenie nr 9 Prezesa
Rady Ministrów z dnia 14 stycznia 1952 r. w sprawie sieci archiwalnej (M.P. 1952, nr 9, poz. 87),
wraz z późniejszymi zmianami.