ARCHEION

438 AGNIESZKA BARTOSZEWICZ, HENRYK BARTOSZEWICZ
Z kartografików ogólnych Wielkiego Księstwa Litewskiego zasługujących na
uwagę, które powstały w interesującym nas okresie, w zasobie AGAD znajduje
się mapa opracowana i wydana w pierwszej połowie XVIII w. przez augsburskiego
kartografa, rytownika i wydawcę George’a Matthäusa Seuttera (1678–
1757). Dzieło Seuttera jest miedziorytem barwionym o wymiarach 57,9 x 50,3
cm, w skali ok. 1:1 500 000. Na mapie oznaczono miejscowości, sieć hydrograficzną
(Morze Bałtyckie, jeziora, rzeki: Wisłę, Bug, Niemen, Dźwinę, Dniepr
i Prypeć, oraz błota), lasy i góry (kopczykami). Wykreślono granice państw
i województw. Nie zaznaczono dróg (ryc. 1) 22 .
Grupę kartografików z pogranicza małoskalowych i średnioskalowych tworzą
mapy województw ziem wschodnich Rzeczypospolitej oraz mapy guberni powstałych
na obszarze Wielkiego Księstwa Litewskiego i województw ruskich po
rozbiorach. Za najbardziej interesującą należy uznać mapę województwa bracławskiego,
którą w 1650 r. sporządził francuski kartograf Wilhelm le Vasseur de
Beauplan, a rytował gdański sztycharz Wilhelm Hondius, pomimo że zachowała
się tylko w dziewiętnastowiecznej kopii wykonanej w pracowni litograficznej
Marcina Salba w Krakowie 23 . Kopia mapy Beauplana–Hondiusa została odbita
na arkuszu papieru o wymiarach 62,7 x 47,5 cm (r. 50,8 x 44,5 cm) w skali
ok. 1:470 000. Na uwagę zasługuje także osiemnastowieczna mapa części województw
wileńskiego, połockiego i witebskiego z miastami Dyneburg, Witebsk,
Orsza i Wilno, autorstwa nieznanego autora, wyrytowana w miedzi na papierze
o wymiarach 76,6 x 54, cm (r. 51 x 31,5 cm), w skali ok. 1:750 000. Wykreślono
na niej granice województw i powiatów. Oznaczono sytuację większych miast,
a pozostałe miejscowości oznakowano symbolami 24 . Mapa ta jest jedną z sekcji
(opisaną jako nr 7) wieloarkuszowego dzieła, najprawdopodobniej odbitego we
Francji przez Perriera 25 .
W podobnej skali, ok. 1:750 000, były sporządzane mapy ziem Rzeczypospolitej
przyłączanych do Rosji w wyniku kolejnych rozbiorów. Po 1795 r. powstała
m.in. mapa zachodniej części Wielkiego Księstwa Litewskiego, wykonana przez
kwatermistrza armii rosyjskiej mjr. Chomentowskiego wielobarwną techniką rękopiśmienną
na arkuszu papieru o wymiarach 64 x 87,5 cm, w skali ok. 1:762 000. Ozna-
22
AGAD, Zb. Kart. 549–6.
23
AGAD, Zb. Kart. 550–11; wśród odnalezionych na początku lat 50. XX w. w Bibliotece Miejskiej
w Gdańsku 12 odbitek miedziorytniczych Hondiusa map autorstwa Beauplana (wszystkie o wymiarach
14 x 19 cm) znajduje się mapa województwa bracławskiego; S. Herbst, Prace kartograficzne
Beauplana — Hondiusa z r. 1652, „Przegląd Historyczny”, t. 43, 1952, z. 1, s. 124–128; K. Buczek,
Dzieje kartografii polskiej od XV do XVIII wieku. Zarys analityczno-syntetyczny, Wrocław–Warszawa
–Kraków 1963, s. 55–56; na kopii litograficznej zachowanej w zasobie AGAD widnieje rok 1650 jako
data sporządzenia przez Hondiusa odbitki w miedzi.
24
AGAD, Zb. Kart. 542–26.
25
Mapę rytował najprawdopodobniej francuski malarz i rytownik Charles-François du Perrier
du Muriez, ur. 23 sierpnia 1777 r. w Castel Gandolfo.