ARCHEION

ŹRÓDŁA KARTOGRAFICZNE DO DZIEJÓW ZIEM WSCHODNICH…
465
dzisneńskiego Ignacy Szymborski wykonał plan Kojdanowa w skali ok. 1:1800.
Ponadto zachowały się dwa arkusze wielosekcyjnej mapy miasta i okolic z początku
XIX w. Te cztery mapy Kojdanowa nie tylko ukazują sieć hydrograficzną
i komunikacyjną, zabudowę i grunty, ale także pozwalają prześledzić zmiany
w zagospodarowaniu miasta między 1818 a 1835 r. 208
Równie dokładnie, jak w wypadku Głębokiego i Kojdanowa, zachowane
mapy Miru prezentują obraz kartograficzny miasta położonego nad rzeką Miranką,
prawym dopływem Uszy, wraz z zamkiem mirskim. Plan Miru, wykonany
w 1831 r. przez komornika nowogródzkiego Piotra Tomaszewskiego na papierze
o wymiarach 117,9 x 61 cm, w skali ok. 1:1800, jest niezwykle szczegółowym
przedstawieniem miasta w granicach zabudowy. Obejmuje on także wygon, Mirankę,
zamek oraz młyn i browar przy drodze do Nieświeża. Na planie wykreślono
place i ulice, podano ich nazwy. Działki opisano numerami własnościowymi,
a zabudowę przedstawiono w sposób zindywidualizowany. Ważniejsze budowle
(kościół i plebanię, klasztor i kościół bazylianów, meczet, dwór, szkoła żydowska,
szpital unicki, browar, młyn, cmentarz katolicki i cmentarz żydowski) wyróżniono
kolorami działek oraz opisano nazwami 209 .
Ze względu na stopień szczegółowości obrazu kartograficznego należy odnotować
jeszcze mapy wielkoskalowe Kowna i Mińska. Pierwsza, pomimo późniejszej
daty powstania (1846) niż końcowa cezura chronologiczna niniejszego
studium, zasługuje na uwagę zarówno ze względu na osobę autora — prywatnego
geometrę Melchiora Iwaszkiewicza — jak i na polski język opisu, co w przypadku
miast ziem dawnej Rzeczypospolitej pozostających wówczas w granicach
Rosji i posiadających status rządowych, było rzadkością. Plan Kowna został sporządzony
w skali ok. 1:3800 na podstawie pomiaru wykonanego przez jego autora
w 1846 r. Ukazuje miasto w granicach administracyjnych. Wkreślono Niemen
i Wilię, drogi i ulice (podano ich nazwy) oraz most na Niemnie. Oznaczono granice
działek i opisano je numerami hipotecznymi. Mapa wielkoskalowa Mińska
jest kopią w skali ok. 1:4200, sporządzoną z wcześniejszej kopii. Trudno ustalić
dokładną datę powstania oryginału, ale można stwierdzić, że został on wykonany
między 1817 a 1842 r. Mapa obejmuje Mińsk i terytoria przedmiejskie. Wykreślono
na niej rzekę Świsłocz, sieć dróg (opisano ich kierunki), place (oznaczone
na planie znakami w postaci małych liter, objaśnionymi w legendzie) i ulice (podano
ich nazwy) oraz mosty (zaznaczone dwoma rodzajami znaków objaśnionych
w legendzie). Naniesiono granice działek opisanych numerami własnościowymi.
Zabudowę oznaczono w sposób zindywidualizowany, ważniejsze budowle
wyróżniono rysunkiem przekroju poziomego i znakami literowymi (duże
litery) objaśnionymi w legendzie. Budowle poza granicami zabudowy miejskiej
208
Ibidem, s. 201–202.
209
AGAD, Zb. Kart. 452–31; A. Bartoszewicz, Kartografika radziwiłłowskie, s. 123; A. Bartoszewicz,
H. Bartoszewicz, Obraz kartograficzny miast i miasteczek radziwiłłowskich, s. 202.