ARCHEION

436 AGNIESZKA BARTOSZEWICZ, HENRYK BARTOSZEWICZ
w drugiej połowie XVIII w. 13 Tytuł mapy i treść legendy wskazują na połowę
wieku XVII jako datę powstania oryginału. Według ustaleń Stanisława Alexandrowicza
mapa mogła powstać w 1653 r. lub w pierwszej połowie 1654 r. (przed
wkroczeniem na Litwę wojsk rosyjskich) na polecenie ks. Janusza Radziwiłła,
który w 1653 r. został wojewodą wileńskim i otrzymał klucz dryświacki jako
uposażenie wojewodów wileńskich. Alexandrowicz nie wyklucza, że autorem
oryginału mógł być Naronowicz-Naroński 14 . Z kolei w zasobie Krigsarkivet
w Sztokholmie znajduje się mapa opatrzona tytułem „Triswiath”, sporządzona
w 1630 r. w skali około 1:1350 15 .
Mapy ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego i województw ruskich z XVII
i XVIII w. zgromadzone w zasobie AGAD są przechowywane przede wszystkim
w zbiorach Oddziału Kartografii, a nieliczne pozostają w materiałach Oddziału
akt władz, urzędów i instytucji publicznych do 1795 r., a także Oddziału akt
rodzin i osób prywatnych oraz ich posiadłości. Mapy ziem wschodnich Rzeczypospolitej
znajdują się w 10 z 17 zespołów, zbiorów i kolekcji Oddziału Kartografii
16 . Największą liczebnie ich część stanowią kartografika z Archiwum Warszawskiego
Radziwiłłów włączone do Zbioru Kartograficznego AGAD 17 .
Kartografika obszarów Rzeczpospolitej położonych na wschód od dzisiejszej
granicy państwa polskiego, sporządzone w XVIII i na początku XIX w., można
podzielić pod względem rzeczowym na 11 grup: 1. małoskalowe i średnioskalowe
mapy ogólne, 2. mapy administracyjne, 3. mapy majątkowe, 4. mapy
graniczne (delimitacyjne i demarkacyjne), 5. mapy hydrograficzne, 6. mapy podróży
(itineraria), 7. wielkoskalowe mapy miast (plany urbanistyczne), 8. mapy
wojskowe, forteczne, 9. mapy sądowe, 10. mapy gruntowe, 11. mapy leśne. Podział
ten wymaga pewnych uściśleń. Kartografika sądowe to majątkowe, gruntowe
mapy graniczne, które mogły dotyczyć także sporów własnościowych na
obszarze miasta. Mapy graniczne, hydrograficzne, komunikacyjne i majątkowe,
13
AGAD, Zbiór Kartograficzny (cyt. dalej: Zb. Kart.), 452–35.
14
S. Alexandrowicz, Kartografi a Wielkiego Księstwa Litewskiego, s. 146.
15
Cartographica Poloniae 1570–1930, s. 81, nr kat. 492.
16
W sześciu zbiorach, tj. w: Zbiorze Kartograficznym, Zbiorze Geograficznym Stanisława Augusta,
Kartografikach z innych oddziałów AGAD, Mapach i planach różnych, Nabytkach Oddziału
Kartografii, Zbiorze Ikonografii Oddziału IV oraz w czterech zespołach: Mapy Komisji Skarbowych,
Mapy Sądów Komisarskich, Mapy Trybunału Wielkiego Księstwa Litewskiego, Mapy Sądów Podkomorskich;
W. Całczyński, D. Kosacka, K. Łonczyńska, Mapy i plany [w:] Archiwum Główne Akt
Dawnych w Warszawie. Przewodnik po zespołach. I. Archiwa dawnej Rzeczypospolitej, wyd. 2 poprawione
i rozszerzone, oprac. zbior. pod red. J. Karwasińskiej, Warszawa 1975, s. 441–462; H. Bartoszewicz,
Zbiory kartograficzne [w:] Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Informator o zasobie
archiwalnym, red. D. Lewandowska, Warszawa 2008, s. 729–745; idem, Zbiory kartograficzne
Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie, „Polski Przegląd Kartograficzny”, t. 40, 2008, nr 2,
s. 144–157.
17
H. Bartoszewicz, Kartografika radziwiłłowskie w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych,
„Miscellanea Historico-Archivistica” 1997, t. 7, s. 117 i n.