ARCHEION

98
JERZY GAUL
w Wiedniu. Powyższe starania doprowadziły jednak do utworzenia referatów
archiwalnych przy władzach rządowych. Utworzona w 1894 r. c.k. Rada
Archiwalna (k.k. Archivrat) była w rzeczywistości doradczym gremium
c.k. Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z pogłębionymi kompetencjami w sprawach
ochrony archiwaliów przechowywanych w c.k. archiwach w Cislitanii
(tj. w austriackiej części monarchii). Nie miała ona żadnych kompetencji w trzech
najważniejszych i największych, wspólnych sprawach (c. i k.) archiwów —
Archiwum Domu-, Dworu i Państwa (Haus-, Hof- und Staatsarchiv), Archiwum
Wojny (Kriegsarchiv) i Archiwum Kamery Dworskiej (Hofkammerarchiv), podlegających
trzem c. i k., a więc austro-węgierskim, wspólnym ministerstwom
(Ministerstwu Spraw Zagranicznych, Ministerstwu Wojny i Ministerstwu
Finansów) 3 . Oprócz powyższych, przed 1918 r. powstały w Austrii następujące
c.k. archiwa centralne kierowane przez urzędników posiadających tytuły
naukowe (wissenschaftliche Beamte): Archiwum Ogólne i Archiwum Szlachty
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (das Allgemeine Archiv und das Adelsarchiv
des Ministeriums des Intern), Archiwum Ministerstwa Finansów (das Archiv
des Finanzministeriums), Archiwum Ministerstwa Szkolnictwa (das Archiv
des Unterrichtsministeriums) i powstałe w 1897 r. Archiwum Kolejnictwa
(Eisenbahnarchiv), podporządkowane Ministerstwu Kolei Żelaznych. W innych
ministerstwach aktami niepotrzebnymi już w bieżącej działalności zajmowali się
wyłącznie urzędnicy kancelaryjni 4 .
W czasach monarchii austro-węgierskiej pojawiła się koncepcja, reprezentowana
przez Heinricha Kretschmayra, kierownika Archiwum Ogólnego
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, przekształcenia tego archiwum w wielkie
archiwum centralnej administracji austriackiej 5 .
Potrzeba powołania takiego archiwum pojawiła się także wkrótce po 1918 r.,
gdy z powodów oszczędnościowych doszło do likwidacji i połączenia różnych
ministerstw, których akta przejęło Archiwum Ogólne Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych, przekształcone w Archiwum Państwowe Spraw Wewnętrznych
i Sprawiedliwości (Staatsarchiv des Innern und der Justiz). Podlegało ono, podobnie
jak Archiwum Domu-, Dworu i Państwa, Archiwum Kamery Dworskiej
i Archiwum Wojny, urzędowi kanclerza federalnego. Oprócz wspomnianych
archiwów istniały jeszcze do 1949 r., jako samodzielne archiwa centralne:
Archiwum c.k. Ministerstwa Finansów, Archiwum c.k. Ministerstwa Kultu
i Nauczania oraz Archiwum Kolejnictwa, którego zakres działania obejmował
także sprawy żeglugi, poczt, telegrafów telefonów i jako Archiwum Komunikacji
(Archiv für Verkehrswesen) podporządkowane zostało Ministerstwu Handlu
3
J. Seidl, Das Österreichische Staatsarchiv, „Mitteilungen des Österreichischen Staatsarchivs”,
t. 1, 1948, z. 1, s. 3; S. Ciara, Archiwa a uniwersytety w Krakowie i Lwowie w latach 1877/78–1918,
Warszawa 2002, s. 13–30.
4
J. Seidl, Das Österreichische Staatsarchiv, s. 3.
5
Ibidem, s. 4.