ARCHEION

ARCHIWUM PAŃSTWOWE W WILNIE (1922–1939)
309
krajem i decyzje samego” Murawiewa. Ponadto planowano kolekcjonować „bibliotekę”
gubernatora, fotografie cerkwi i gmachów rządowych „wzniesionych
lub odrestaurowanych” przez niego w latach 1863–1865, a także źródła dokumentujące
zasługi „Wieszatiela” dla poszczególnych instytucji, wizerunki jego
i współpracowników, pozostałe po nim przedmioty 146 . Tworzenie zbioru było
wynikiem kwerend prowadzonych w wielu archiwach instytucji. Kolekcja została
utworzona z akt wybranych z różnych zespołów archiwalnych. Pochodziły
one z materiałów przechowywanych w registraturach wielu urzędów administracji
rosyjskiej. Generał-gubernator Trocki podzielał pogląd A. Bieleckiego, że
to archiwalia stanowić będą najważniejszą część zbiorów muzealnych. W jego
opinii to one były najlepszym źródłem poznania działalności Murawiewa. Pełnić
miały funkcje „źródła bezpośredniego”, „z pierwszej ręki” 147 , w sposób najbardziej
trwały, budującego pomnik pamięci. Komisja pracująca nad koncepcją
budowy pomnika nie mogła w tej sytuacji mieć innego zdania. Gremium
to zwróciło się do gubernatora Trockiego z prośbą w sprawie przeprowadzenia
kwerend w aktach Kancelarii Generał Gubernatora Wileńskiego z lat 1863–1865
i wybranie z nich stosownych materiałów do powstającego muzeum 148 . Pierwsze
archiwalia do tworzonego zbioru zostały przekazane przez generał-gubernatora
11 września 1898 r. Były to akta pochodzące od wicegubernatora kurlandzkiego
A. Murawiewa. Na apel komisji urządzającej muzeum wiele osób przekazało pamiątki
wiążące się z działalnością Generał-Gubernatora Wileńskiego. Na prośbę
A. Bieleckiego została przeprowadzona kwerenda w Kancelarii Generał-Gubernatora
Wileńskiego z lat 1863–1865. Wyodrębnione w jej wyniku akta zostały
przekazane do muzeum. Przekazano także akta z gabinetu osobistego M. Murawiewa.
W 1899 r. Generał-Gubernator Wileński polecił gubernatorom wileńskiemu,
kowieńskiemu i grodzieńskiemu, by odszukali i przekazali do muzeum
wszystkie akta dotyczące działalności rosyjskiego bohatera narodowego. W tym
też czasie jeden z członków komisji urządzającej, płk Aleksandr Żyrkiewicz,
otrzymał zgodę na prawo dostępu do wszystkich akt oraz na wykonanie kwerend
we wszystkich archiwach gubernialnych i powiatowych. Do zbioru były przekazywane
kolejno, w latach 1899–1911, akta z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych,
Wileńskiej Izby Skarbowej, Kuratorium Wileńskiego Okręgu Szkolnego, Sztabu
Wileńskiego Okręgu Wojennego, Wileńskiego Urzędu Gubernialnego, a także
prawnika białostockiego, urzędów gubernialnych mińskich i witebskich, oryginały
pamiętników M. Murawiewa, ofiarowane przez jego syna (A. Murawiewa),
archiwalia ofiarowane przez różne urzędy cesarstwa, urzędy policyjne i urzędy
gminne. W 1912 r. sporządzono pierwszy inwentarz zbioru. Był to raczej jego
spis. Wyodrębniono wówczas 6435 woluminów i 43 wiązki akt przemieszanych.
146
Ibidem, s. 4–5.
147
Ibidem, s. 5.
148
Ibidem, s. 6.