ARCHEION

460 AGNIESZKA BARTOSZEWICZ, HENRYK BARTOSZEWICZ
i dwuarkuszowy plan części Łukiszek z 1838 r., autorstwa geometry granicznego
powiatu wileńskiego Melchiora Iwaszkiewicza, w skali ok. 1:1700 164 .
Za najważniejsze, zwłaszcza z punktu widzenia badań nad topografią i rozwojem
przestrzennym miast, należy uznać kartografika wielkoskalowe: 1. obejmujące
zasięgiem miejscowość w granicach zabudowy oraz 2. przedstawiające
miejscowość i jej okolice. Niewielka liczebnie jest grupa osiemnastowiecznych
ogólnych map wielkoskalowych miast wschodnich Rzeczypospolitej przechowywanych
w zbiorach AGAD. Należy zaliczyć do niej wspomnianą wyżej mapę
wyspy na jeziorze Dryświaty z położonym na niej do 1622 r. miastem Dryświaty,
przeniesionym później na brzeg jeziora, która zachowała się w kopii wykonanej
w drugiej połowie XVIII w., w skali ok. 1:5600. Na mapie oznaczono
pozostałości zabudowy miasta Dryświaty, położonego na wyspie przed 1622 r.:
zamek otoczony wałami, pozostałości po kościele, a ponadto dwa mosty łączące
wyspę z lądem, drugą mniejszą wyspę na Jeziorze Dryświackim i rzekę Dryczę
(Ryczę). Sytuację relokowanego miasta Dryświaty przedstawiono jedynie
symbolem rysunkowym budowli sakralnej, a sytuację folwarku dryświackiego
symbolem rysunkowym budynku 165 .
Spośród osiemnastowiecznych miejskich kartografików wielkoskalowych na
szczególną uwagę — ze względu zarówno na treść, jak i osobę autora — zasługują
dwie mapy Dźwinogrodu sporządzone w 1776 r. przez znanego geometrę
przysięgłego Antoniego Ditiuka Jędrzejowskiego, w skali ok. 1:4800, o różnym
zasięgu terytorialnym. Na jednej przedstawiono Dźwinogród oraz dwie sąsiednie
wsie Horodysławice i Kocurów (ryc. 13) 166 . Druga obejmuje większe terytorium
— obok Dźwinogrodu miasto Mikołajów oraz wsie: Głuchowice, Horodysławice,
Podsosnów i Gaje 167 . Miejscowości ukazane na obu mapach były
położone w powiecie bóbreckim, województwie ruskim i wchodziły w skład
klucza dźwinogródzkiego, należącego do dóbr dziedzicznych Augusta Czartoryskiego.
Zabudowę miejscowości przedstawiono w sposób zindywidualizowany,
wyróżniając rysunkiem przekroju poprzecznego twierdzę w Dźwinogrodzie.
Z dużą precyzją wykreślono sieć komunikacyjną (drogi opisano ich kierunkami)
i sieć hydrograficzną. Oznaczono także podziały własnościowe oraz rozróżniono
grunty orne, łąki, pastwiska i lasy. Znaki topograficzne użyte na mapach objaśniono
w legendach.
Interesująca, o bogatej treści, jest także mapa wielkoskalowa Korsunia
z przedmieściami, sporządzona w 1789 r. przez geometrę Franciszka Goszczyckiego
wielobarwną techniką rękopiśmienną, w skali ok. 1:5200. Wykreślono na
niej sieć komunikacyjną (drogi, ulice i rynek) oraz hydrograficzną (rzekę Roś).
164
AGAD, Zb. Kart. 450–28.
165
AGAD, Zb. Kart. 452–35.
166
AGAD, Zb. Kart. 461–19.
167
AGAD, Zb. Kart. 461–20.