ARCHEION

468 AGNIESZKA BARTOSZEWICZ, HENRYK BARTOSZEWICZ
ralny litewskich dóbr królewskich Józef Markiewicz oraz geometrzy królewscy
i przysięgli Michał Płochowski, Antoni Ditiuk Jędrzejowski, Hilary Babicki, Jan
Sakowicz, Szymon Szpilowski, Leonard Targoński, a także architekt i inżynier
wojskowy generał Jan de Witte. Następną grupę stanowili komornicy powiatowi,
m.in. Józef Paszkiewicz, Piotr Tomaszewski i Tomasz A. Lenczewski. Wielu
wysoko wykwalifikowanych geometrów i kartografów pozostawało w służbie
dóbr rodowych, głównie radziwiłłowskich, w tym Antoni Porowski, Klemens
Adamkowicz, Piotr Tomaszewski i Ludwik Uldanowicz.
Prawie wszystkie prace geometrów i kartografów litewskich i ruskich z XVII–
XVIII i początku XIX w. były wykonywane wielobarwną techniką rękopiśmienną.
Często są to prawdziwe dzieła sztuki o pięknej kolorystyce, posiadające bogatą
ikonografię — zdobione rysunkami przedstawiającymi przyrządy miernicze
czy też geometrów przy pracy. Powtarzającym się motywem są herby (najczęściej
Litwy i Radziwiłłów) oraz rysunki architektury miejskiej, sakralnej i fortecznej.
Prace te, jak na czas i miejsce, w którym powstały, są znakomite pod względem
technicznym i kartometrycznym, co stawia ich autorów w rzędzie najwybitniejszych
geometrów Rzeczypospolitej XVII–XVIII i początku XIX w.
Kartografika ziem wschodnich Rzeczypospolitej stanowią niezwykle ważne
źródła dla niemal wszystkich historyków badających różne aspekty dziejów tego
regionu w XVII–XIX w. Powoduje to m.in. geneza powstania map omówionych
w niniejszym studium, związana z jednej strony z wydarzeniami politycznymi
najistotniejszymi z punktu widzenia dziejów Polski i Europy (wojny toczone
na tym obszarze w drugiej połowie XVII i w XVIII w., rozbiory Rzeczypospolitej),
z drugiej zaś z losami poszczególnych rodzin (w tym potężnego rodu Radziwiłłów)
i miejscowości. Trzeba zwłaszcza podkreślić znaczenie informacji
zawartych na mapach dla odtworzenia dziejów miast i miasteczek omawianego
regionu, socjotopografii i zmian zachodzących w ich obrazie urbanistycznym
związanych z różnego rodzaju wydarzeniami, m.in. wojnami i klęskami elementarnymi
(pożary, powodzie), a także z polityką gospodarczą właścicieli.