ARCHEION

ELITA UMYSŁOWA W KANCELARII I NA DWORZE KSIĄŻĄT MAZOWIECKICH…
405
źródeł pozwoliło im zgromadzić duży majątek, który następnie mogli przekazać
najbliższym krewnym. Pracownicy kancelaryjni promowali swoich młodych
krewnych i zabiegali na dworze książęcym o wydanie dla nich przywilejów. Jeżeli
chodzi o wcześniejszych kancelistów, to Jan Węgier (pracownik kancelarii
Siemowita I) związany był z kolegiatą czerską (kanonik, prepozyt), a Tomasz
był kanonikiem kapituły katedralnej w Płocku 10 . Personel kancelaryjny synów
Siemowita I rekrutował się głównie z kapituły katedralnej płockiej oraz kolegiackiej
św. Michała w Płocku i św. Trójcy w Błoniu. Jednak na dworze Bolesława
II działali również wykształceni urzędnicy z innych dzielnic (Kujawy,
Wielkopolska). Kanceliści na Mazowszu, będący osobami duchownymi, posiadali
najczęściej prałatury i kanonie w kapitule katedralnej płockiej. Szczególny
związek istniał między kancelarią książąt zachodniego Mazowsza a kolegiatą
św. Michała w Płocku, gdyż książętom przysługiwało nie tylko prawo prezencji
osób do kolegium kanonickiego, ale mieli również decydujący wpływ na
wybór prepozytów wspomnianej kolegiaty 11 . Kanceliści byli również uposażeni
prebendami w kapitule czerskiej oraz pobierali dochody z hojnie uposażonych
plebanii należących do patronatu książęcego, m.in. w Białej (w ziemi rawskiej),
Gąbinie, Gostyninie, Grójcu, Mszczonowie, Makowie, Radzikowie (w ziemi
zakroczymskiej), Rawie, Sochaczewie, Wyszogrodzie i Tarczynie. Po przeniesieniu
kolegiaty z Czerska do Warszawy pracownicy kancelarii książąt wschodniego
Mazowsza byli uposażeni prebendami w kolegiacie św. Jana Chrzciciela
w Warszawie. Niektórzy pracownicy kancelaryjni potrafili w swoim ręku skupić
nie tylko beneficja kościelne, ale również urzędy świeckie, m.in. pisarstwo
ziemskie ciechanowskie, łomżyńskie, warszawskie. Na uposażenie personelu
kancelaryjnego składały się też diety wypłacane na dworze, korzystanie ze stacji
książęcych oraz opłaty pobierane za sporządzenie, tłumaczenie i pieczętowanie
dokumentów. Kanceliści mogli także czerpać korzyści za pomyślne załatwienie
różnych spraw na dworze książęcym. Dlatego niektórzy wykształceni kanceliści
(sprawujący kierownicze funkcje w kancelarii) w okresie swojej wieloletniej
służby potrafili się dorobić sporego majątku i ułatwić karierę swoim krewnym.
Przyjrzyjmy się teraz szefom w kancelarii książęcej, którzy w analizowanym
okresie posiadali wykształcenie uniwersyteckie. Dla drugiej połowy XV w. listę
otwiera Maciej z Tarnowa i Różana. Był on synem Wojciecha z Różana, pochodzącego
z rodziny drobnoszlacheckiej, która zamieszkała w mieście 12 . W 1433 r.
został odnotowany w metryce Uniwersytetu Krakowskiego, za rektoratu Toma-
10
Na ich temat: E. Suchodolska, Kancelarie na Mazowszu, passim.
11
Zob.: A. Radzimiński, Prepozyci kolegiaty św. Michała w Płocku w XIV i na początku XV wieku,
„ Studia Płockie” 1991–1992, t. 19–20, s. 203–213.
12
Na jego temat: A. Sułkowska-Kurasiowa, A. Wolff, Maciej z Różana (ok. 1420–1467), kanclerz
księcia mazowieckiego Bolesława IV, PSB, t. 19, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1974,
s. 35–36; J. Grabowski, Intelektualiści, s. 227–228; idem, Przywileje lokacyjne księcia mazowieckiego
Janusza I dla Różana, „Rocznik Mazowiecki” 2009, t. 21, s. 15.