ARCHEION

ARCHEION, T. CXV
WARSZAWA 2014
ALICJA KULECKA
(Warszawa)
ARCHIWUM PAŃSTWOWE W WILNIE (1922–1939)
„Największym archiwum w Polsce jest Archiwum Państwowe w Wilnie, terytorialnie
obejmujące największy z obszarów administracyjnych b. Rz[eczypospo]
litej Polskiej — ziemie b. W. X. Lit[ewskiego], tereny o nieuregulowanych stosunkach
prawnych w różnych dziedzinach życia społecznego, gospodarczego
i państwowego, których uregulowanie wymaga ciągłego odwoływania się do
materiałów archiwalnych przez instytucje państwowe, samorządowe i osoby
prywatne” 1 .
Wprowadzenie
Kultura w życiu społeczeństw nowoczesnych pełniła ważne i zróżnicowane
role. Kształtowała postawy wobec przeszłości oraz problemów współczesności.
Dziedzictwo kulturowe stanowiło istotny element integrujący wspólnotę narodową.
Wywierało ogromny wpływ na postawy intelektualne. Stanowiło źródło
inspiracji dla programów społecznych. Należało także do ważkich argumentów
politycznych służących restytucji niepodległego państwa polskiego w roku
1918.
Wilno było miastem szczególnym dla kultury polskiej XIX i XX w. Tu znajdowała
się kolebka romantyzmu, w tym miejscu narodził się mit bohaterskiej młodzieży
pobierającej nauki na uniwersytecie i pragnącej poświęcić się dla ojczyzny,
więzionej i prześladowanej przez carat. Miasto było siedzibą uczelni oraz władz
administracji oświatowej, zwłaszcza kuratora Wileńskiego Okręgu Naukowego,
posiadającego do 1831 r. znaczącą autonomię, gwarantującą zachowanie polskiego
charakteru szkolnictwa. Stanowiło pomnik pamięci niepodległej ojczyzny. Postawy
młodzieży wileńskiej sprawiły, że patriotyzm został trwale połączony tutaj
z nauką i kulturą — powstanie 1863–1864 r. objęło również Litwę. Represje po
1
Lietuvos Centrinis Valstybės Archivas (cyt. dalej: LCVA), f. 286, Archiwum Państwowe
w Wilnie (cyt. dalej: APWil.), sygn. 5, „Pro memoria”, 28 marca 1931, k. 156, autorem notatki był
prawdopodobnie W. Gizbert-Studnicki.