ARCHEION

212 LESZEK PUDŁOWSKI
Podsumowanie
Pora wreszcie na próbę syntezy. Powyżej prześledziliśmy, jak powstawał,
a potem bujnie rozwijał się, model cyklu życia dokumentacji. Zobaczyliśmy, że
jest to amerykański twór dwudziestowieczny, lecz zakorzeniony głęboko w tradycji
kultury europejskiej. Pomysł metafory porównującej przemiany przedmiotów
nieożywionych do przemian żywych organizmów (nazwany później organicyzmem)
sięga starożytnej Grecji. Równie odległą metrykę ma przekonanie
o cykliczności czasu, o kolejnych powrotach dni i nocy czy pór roku. Idee te
sprzęgły się później w jedność w biologicznym modelu cyklu życia. Po inspiracje
z nauk ścisłych zaczęli sięgać z czasem także archiwiści. Już holenderscy ojcowie
założyciele podwalin archiwistyki używali w swym podręczniku organicystycznych
porównań. Później ich zamorscy kontynuatorzy dołączyli do biologicznych
metafor cykl życia organizmu. Należy jednak pamiętać, że wciąż są
to tylko metafory, żaden plik komputerowy nie przemieni się w średniowieczny
manuskrypt (jak kijanka w żabę). Także cykliczność jest czysto umowna.
Wszak już starożytni wiedzieli, że mimo tej cykliczności wszystko płynie
(Pantha rhei) i niepodobna wstąpić dwukrotnie do tej samej rzeki. Zatem rysowane
tutaj koliste schematy nie świadczą o tym, że dokumentacja po zniszczeniu
odrodzi się w głowie koncypisty i spłynie na klawiaturę w postaci spowitej
w kompaturkę minuty pisma. Chodzi jedynie o to, że przy masowej produkcji dokumentów
postępujemy z nimi w sposób rutynowy. Oznacza to, że każdy nowy
dokument przechodzi przez kolejne, analogiczne fazy i w ten sposób zrodziła się
właśnie biologiczna analogia i metaforyczna idea cyklu życia.
Sam fakt narodzin modelu cyklu życia dokumentacji jest bezsporny, jednak
autorstwo już nie. Wszyscy zgadzają się jedynie co do kontynentu, data powstania
jest już sporna. Rozbieżności sięgają kilkudziesięciu lat. Autorstwo przypisywane
jest przynajmniej czterem osobom (Ph.C. Brooks, E.J. Leahy, T.R. Schellenberg
i I.A. Penn). Pisząc niniejszy artykuł, autor natrafił na interesujący
trop i starał się wydobyć z mroków zapomnienia jeszcze jedną osobę związaną
z powstawaniem modelu, która nie zasługuje na niepamięć. Wprost przeciwnie,
powinna znaleźć się w panteonie prekursorów modelu. Chodzi o wspomniany
wyżej artykuł Helen L. Chatfield z roku 1940. Zawiera on wyjątkowo
wczesną wzmiankę o modelu, gdyż termin „cykl życia dokumentacji” zaczął się
upowszechniać dopiero w końcu lat 70. XX w. (osiągając apogeum w latach 80.
i 90.). Co więcej, artykuł przynosi nie tylko użytą po raz pierwszy nazwę, ale
i całkiem dokładny zarys modelu cyklu życia dokumentacji.
Należy zarazem podkreślić, że autorzy, uchodzący dotychczas za twórców
modelu cyklu życia dokumentacji, nie używali w swoich artykułach z tego
okresu, a i długo później, określenia „cykl życia”. Nie znaczy to, że całą
zasługę w powstaniu modelu należy przypisać Helen L. Chatfield. Jak widzimy,
jest to rezultat złożonego, długiego procesu oraz wysiłku sporej grupy ludzi