ARCHEION

PRZEGLĄD CZASOPISM
641
instytucji o charakterze koordynującym pracę archiwów. Próba scentralizowania
archiwów państwowych podjęta w Austrii bezpośrednio po zakończeniu pierwszej
wojny światowej wg wzorca pruskiego nie powiodła się. Podjęta została ona
ponownie, w ograniczonym zakresie, dopiero po anszlusie Austrii do Niemiec, co
doprowadziło do powstania w Wiedniu Archiwum Rzeszy (Reichsarchiv Wien).
W 1945 r. zostało ono przekształcone w podlegające naczelnemu dyrektorowi
wielodziałowe Austriackie Archiwum Państwowe (Österreichisches Staatsarchiv),
funkcjonujące w strukturze federalnego Urzędu Kanclerskiego (Bundeskanzleramt).
Dodatkową instytucją na szczeblu centralnym, której powierzono
ochronę zabytków pisanych, jest reaktywowany w 1947 r. (istniał najpierw
w latach 1920–1923 i 1928–1940) Urząd Archiwalny (Archivamt), połączony
unią personalną ze stanowiskiem dyrektora generalnego Austriackiego Archiwum
Państwowego. Podjęta w połowie lat 60. XX w. próba uchwalenia ustawy
archiwalnej, mimo przygotowania jej projektu, zakończyła się niepowodzeniem.
Całkowity chaos panował w zakresie przepisów dotyczących udostępniania materiałów
archiwalnych w archiwach: podmioty założycielskie archiwów regulowały
tę kwestię aktami prawnymi niższego rzędu, które miały bardzo różną,
niespójną i nieprzejrzystą formę. „Ucywilizowanie” tej sytuacji nastąpiło dopiero
w końcu lat 90. XX w. W 2008 r. tylko cztery landy posiadały ustawy archiwalne:
Karyntia (1997), Wiedeń (2000), Górna Austria (2003) i Salzburg (2008).
Federalna ustawa archiwalna uchwalona została w Austrii dopiero w 1999 r., na
dodatek dwa lata później niż ustawa archiwalna Karyntii, która była pierwszą
landową ustawą archiwalną w Austrii w ogóle.
Wzorując się na bibliografii dr Franz, zawartość tomu 91 podzielić można,
wobec braku podziału treści rocznika nadanego przez redakcję, na pięć działów:
1. Archiwistyka — teoria i praktyka, 2. Archiwa — instytucje i zbiory, 3. Nauki
pomocnicze historii i źródłoznawstwo, 4. Nauki historyczne, 5. Personalia i literatura.
Do działu pierwszego zaliczyć należy cztery teksty. Pierwszy, dr. Petera
Wieganda z Głównego Archiwum Państwowego w Dreźnie (Hauptstaatsarchiv
Dresden), to obszerny tekst poświęcony węzłowym momentom, motywom
i podstawom prawnym udostępniania materiałów archiwalnych zgromadzonych
w niemieckich archiwach państwowych w okresie do końca drugiej wojny światowej
(Etappen, Motive und Rechtsgrundlagen der Nutzbarmachung staatlicher
Archive. Das Beispiel des sächsischen Hauptstaatsarchivs 1834–1945, s. 9–57).
Egzemplifikacja zagadnienia przeprowadzona została ze szczególnym uwzględnieniem
historii udostępniania w archiwum, w którym zatrudniony jest autor.
Niemalże przez cały wiek XIX Królestwo Saksonii szczyciło się wśród krajów
Rzeszy najbardziej liberalnymi przepisami o udostępnianiu materiałów archiwalnych
proweniencji państwowej — w 1837 r. granicę udostępniania do celów naukowych
ustalono tu na okres poprzedzający panowanie elektora Jana Jerzego III