ARCHEION

ELITA UMYSŁOWA W KANCELARII I NA DWORZE KSIĄŻĄT MAZOWIECKICH…
417
dy Mazowsza 85 , a szefem kancelarii został Mikołaj Żukowski z Żukowa, który
rozpoczął prowadzenie nowej księgi Metryki Książęcej w imieniu Stanisława
i Janusza Konradowiców. Ta ostatnia nominacja mogła budzić wątpliwości na
dworze mazowieckim, gdyż Mikołaj Żukowski był wcześniej związany z kancelarią
królewską i występował na dokumentach króla Aleksandra Jagiellończyka
i wielkiego księcia litewskiego oraz wybranego króla polskiego Zygmunta I
z formułą per manus i qui presencia habuit in comissis 86 . Jednak wszedł później
na służbę Anny Konradowej i okazał się przydatny władzy książęcej; pochodził
również z ziemi liwskiej, z którą księżna była związana przez fakt posiadania
zapisu wiana m.in. na Starym i Nowym Liwie. Objęcie stanowiska kanclerza
Księstwa Mazowieckiego wiązało się nie tylko z pracą w kancelarii Stanisława
i Janusza III, ale także z uczestniczeniem we wszystkim najważniejszych wydarzeniach
na Mazowszu. Będąc kanclerzem, wchodził w skład rady książęcej
(na liście świadków występował po wojewodzie mazowieckim i kasztelanach)
oraz uczestniczył, jako członek rady, w sejmach mazowieckich; w skład sejmu
mazowieckiego wchodzili członkowie rady książęcej oraz posłowie wybierani
przez szlachtę z powiatów. Z okresu kanclerstwa Żukowskiego zachowały się
następujące tomy Metryki Książęcej: nr 32, z lat 1517–1524, prowadzona przez
kanclerza w imieniu książąt Stanisława i Janusza III, oraz nr 41, z lat 1524–
1526 87 , prowadzona po śmierci Stanisława (8 sierpnia 1524) w imieniu Janusza
III, a następnie po jego zgonie (9/10 marca 1526) w imieniu księżnej, Anny Konradówny.
Zachowały się także księgi brudnopisowe z czasów kanclerstwa Mikołaja
Żukowskiego — są to księgi MK nr 338–341 (fragmenty). Za wierną służbę
i zasługi dla księcia, zmarłej matki (Anny Konradowej) i brata (Stanisława), oraz
dla Księstwa Mazowieckiego (Reipublice Ducatus Masouie) otrzymał 4 marca
1526 r. od Janusza III ogród w Warszawie (położony między ogrodami mieszczan:
Mikołaja Kazuba i Andrzeja Zalewskiego) wraz z zabudowaniami 88 . Na
mocy testamentu księcia otrzymał 200 kop groszy, zapisanych na wsi Grodzisk 89 .
Jako osoba duchowna (dzięki protekcji królewskiej i książęcej) osiągnął wiele
godności kościelnych. Był m.in. kanonikiem wileńskim (od 1500) i lwowskim,
85
A. Wolff, Studia, s. 286, 295; J. Piętka, Mazowiecka elita feudalna późnego średniowiecza,
Warszawa 1975, s. 46–47; J. Tęgowski, Testament ostatniego Piasta, s. 83, przyp. 16.
86
AGAD, ZDP, sygn. 7429; Wilno, BLAN F1–45; Katalog dokumentów pergaminowych Muzeum
Narodowego w Krakowie, wyd. J. Tomaszewicz, Kraków 1992, nr 55; zdaniem W. Chorążyczewskiego,
Przemiany organizacyjne polskiej kancelarii, s. 132, sekretarze występujący w testacjach
dokumentów stanowili rzeczywiste otoczenie królewskie i mogli być wykorzystywani do posług kancelaryjnych.
87
Wg Wolffa (Metryka, s. 59) MK 32 pisało 15 pisarzy, a MK 41 tylko dwóch (do 1526), co
świadczy, że kancelaria osiągnęła taki stopień rozwoju, że wyznaczony został specjalny registrator.
88
AGAD, MK 41, k. 107–107 v. = A. Salina, Polityka książąt mazowieckich wobec władz Kościoła
od początku XIV w. do 1526 r., Poznań 2011, s. 378–379.
89
J. Tęgowski, Testament ostatniego Piasta, s. 82; idem, Najbliższe otoczenie, s. 19.