ARCHEION

MODEL CYKLU ŻYCIA DOKUMENTACJI
179
biologicznych jako pierwszy wprowadził ten termin amerykański biolog dr William
Emerson Ritter (1856–1944) 5 . Taki sposób patrzenia na rzeczywistość nie
był obcy także archiwistom. Postrzegali oni dziedzinę archiwalną w sposób bliski
naukom biologicznym. Ponad 100 lat temu trzej holenderscy ojcowie założyciele:
Samuel Muller, Johan Adriaan Feith i Robert Fruin, twórcy podstaw współczesnej
nauki archiwalnej, już w drugim paragrafie swego podręcznika nazwali archiwum/
zespół archiwalny (archief) „organiczną całością, żywym organizmem” 6 . Traktowali
jednocześnie tę przenośnię bardzo dosłownie, gdyż doprecyzowali w dalszej
części, że ów organizm żył, zanim trafił do archiwum. Pod archiwalną kuratelę
dostawał się już martwy, a w każdym razie trafiały te jego części, które można
było uznać za zamknięte 7 . Ważne dla dalszych rozważań jest zwrócenie uwagi na
fakt, iż holenderscy klasycy podkreślali, że archiwum/zespół nie powstaje jako
arbitralna kolekcja historycznych rękopisów, lecz jest właśnie tą „organiczną
całością, żywym organizmem, który rośnie, przybiera kształty i podlega zmianom
zgodnie ze stałymi prawidłami” 8 . Narastająca w sposób naturalny dokumentacja
jest zatem odzwierciedleniem aktywności i funkcji spełnianych przez jednostkę
administracyjną. Zauważmy, że jest to bardzo nowoczesne podejście do procesów
archiwotwórczych, które znajdzie odbicie po blisko 100 latach w australijskiej
i międzynarodowej normie zarządzania dokumentacją 9 . Jednocześnie podkreślić
trzeba, że w końcu XIX w. nie myślano jeszcze o bardziej aktywnej roli archiwisty.
Nie było wtedy takiego zalewu dokumentów i nie przewidywano potrzeby
5
W.E. Ritter, The Unity of the Organism or the Organismal Conception of Life, Boston 1919,
zob.: E. Mayr, The Growth of Biological Thought : Diversity, Evolution, and Inheritance, Cambridge,
Mass. 1982.
6
S. Muller, J.A. Feith, R. Fruin, Handleiding voor het ordenen en beschrijven van archieven,
Groningen 1898; autor korzystał z angielskiego tłumaczenia tej pracy: S. Muller, J.A. Feith, and
R. Fruin, Manual for the Arrangement and Description of Archives, trans. A.H. Leavitt, New York
1940, s. 19–20. Zamieszczone na początku artykułu motto z tej pracy w tłumaczeniu autora. Wyjaśnienia
wymaga jednak jeden, bardzo istotny termin — holenderskie określenie archief zostało przełożone
na angielski mało szczęśliwie, jako: archival collection, choć z oczywistych względów nie
może tu chodzić o kolekcję. Autor zastosował termin „archiwum”, w jego tradycyjnym znaczeniu,
tj. w takim jak np. P. Bańkowski w swej monografii o Archiwum Stanisława Augusta. Zdawał sobie
przy tym sprawę, że prastare słowo „archiwum” ma w języku polskim (i nie tylko polskim) tyle
znaczeń, że jego użycie może prowadzić do nieporozumień. Określenie „zespół archiwalny” byłoby
może bardziej precyzyjne i oddawało istotę sprawy, lecz byłoby oczywistym anachronizmem, gdyż
w Polsce w roku 1898 nikt jeszcze nie mógł znać terminu, który ukuto dopiero w toku długiej dyskusji
w XX w. Ponadto słowo „archiwum” jest bliższe holenderskiemu oryginałowi.
7
Zauważmy jednak, że z takimi analogiami z organizmem żywym należy być ostrożnym i nie
można posuwać się nazbyt daleko, gdyż wtedy ktoś, postępując tym tropem, mógłby porównać archiwum
do prosektorium.
8
S. Muller, J.A. Feith, R. Fruin, op.cit., s. 19.
9
AS 4390 Records Management Standard — oryginalna australijska norma opublikowana
w 1996 r. została zastąpiona w Australii przez normę międzynarodową ISO 15 489–1–2001 Information
and documentation — Records management, cz. 1 General, cz. 2 Guideline i przyjęta jako
AS–ISO 15 489 w 2002 r.