ARCHEION

118
ARTUR R. SYPUŁA
rium ich wartości poznawczej. Ustawa stanowi bowiem, że „dobrami kultury są
rzeczy nieruchome lub ruchome, które w rozumieniu art. 10 i 11 przedstawiają
wartość artystyczną, historyczną, archeologiczną, antropologiczną, archiwistyczną
i bibliograficzną” 18 . O zaliczeniu archiwaliów publicznych i prywatnych do
dziedzictwa kulturowego przesądzają dyspozycje art. 10. Stanowi on (c.2 lett. b),
że do dóbr kultury należą „zespoły archiwalne” 19 i pojedyncze dokumenty państwa,
regionów, innych publicznych jednostek terenowych, a także innych jednostek
lub instytutów publicznych 20 . Są one dobrami kultury w każdym wypadku,
o ile oczywiście spełniają materialne kryteria wartości poznawczej z art. 2 i 10.
Inaczej natomiast przedstawia się kwestia materiałów archiwalnych (zespołów
archiwalnych i pojedynczych dokumentów), należących do osób prywatnych;
ustawodawca formułuje tu dwa dodatkowe warunki, które muszą być spełnione
łącznie:
− uznanie ich za dobra kultury w drodze szczególnego aktu administracyjnego
(dichiarazione dell’interesse culturale — por. niżej),
− materiały te posiadają szczególnie ważne znaczenie historyczne.
Włoskie prawo określa wspomniany akt administracyjny jako „deklarację
wartości kulturalnej” danego obiektu (w omawianym wypadku zespołu archigiuridiche
private senza fi ne di lucro, ivi compresi gli enti ecclesiastici civilmente riconosciuti, che
presentano interesse artistico, storico, archeologico o etnoantropologico.
18
Sono beni culturali le cose immobili e mobili che, ai sensi degli articoli 10 e 11, presentano
interesse artisitico, storico, archeologio, etnoantropologico, archivistico e bibliografio e le alert cose
individuate dalla legge o in base alla legge quali testimonianze aventi valore di civiltà.
19
Istotne problemy dla analizy porównawczej wynikają z odmienności przyjętej we Włoszech
terminologii archiwalnej — zarówno na poziomie teoretycznym, jak i ustawowym. Problemy wynikają
zwłaszcza z niejednolitego (nawet w obrębie jednego aktu normatywnego, jaki stanowi Codice
dei beni culturali e del paesaggio) używania pojęć dotyczących zespołowości materiałów archiwalnych.
Przy przyjęciu polskiej definicji „zespołu archiwalnego”, jako całości dokumentacji wytworzonej
przez ustrojowo odrębnego twórcę, w archiwistyce włoskiej pojęciu temu odpowiadać będą
również inne terminy, jak się wydaje, zamiennie używane przez ustawodawcę. Po pierwsze, termin
archivio, przez który rozumie się: materiał dokumentacyjny danego podmiotu (jest to jedno z pięciu
znaczeń tego rzeczownika w języku włoskim), zob.: E. Lodolini, Archivistica: principi e problemi,
12e edizione, Milano 2005, s. 128. Pojęcie „archiwum” jako miejsce przechowywania dokumentacji
jest we Włoszech nowe i pojawia się dopiero w art. 101 kodeksu (definicja ta — nie w pełni spójna
z innymi zastosowaniami tego terminu, w obrębie cytowanego kodeksu — została poddana krytyce
przez Lodoliniego, op.cit., s. 190). W tej sytuacji trudne do wytłumaczenia jest odrębne traktowanie
„complessi organici di documentazione”; podstawowy włoski podręcznik archiwistyki, uwzględniający
już terminologię kodeksu, tłumaczy pojęcie „archiwum” (archivio) jako „organiczny kompleks
dokumentów” — complesso organico di documenti (Manuale di Archivistica, III Edizione, a cura di
N. Silvestro, Simone 2004, s. 19–20). Ujęcie takie jest zbieżne z ustaleniami polskiej teorii archiwalnej
(por.: Polski słownik archiwalny, red. W. Maciejewska, Warszawa 1974, s. 91, s.v. „zespół archiwalny”).
W związku z przedstawionymi trudnościami, w tłumaczeniu lub komentowaniu przepisów
włoskiego prawa archiwalnego, posługuję się pojęciem „zespołu archiwalnego” w celu językowego
uproszczenia wywodu.
20
Art. 10 lett. c.: Sono inoltre beni culturali b) gli archivi e i singoli documenti dello Stato, delle
regioni, degli altri enti pubblici territoriali, nonché di ogni altro ente ed istituto pubblico.