ARCHEION

434 AGNIESZKA BARTOSZEWICZ, HENRYK BARTOSZEWICZ
W XVI w. na obszarze Wielkiego Księstwa Litewskiego powstały także najdawniejsze
kartografika majątkowe i graniczne, które dały początek rozwojowi
map wielkoskalowych na ziemiach Rzeczypospolitej. Pięć map sporządzonych
między 1527 a 1561 lub 1571 r. jest przechowywanych w zbiorach rękopisów
Biblioteki Uniwersyteckiej w Wilnie. Najstarsza z nich ukazuje stosunki własnościowe
w pasie terenu wzdłuż górnego biegu rzeki Dowspudy (dziś: Rospuda).
Najprawdopodobniej wykonana została z inicjatywy kasztelana wileńskiego
i starosty grodzieńskiego Jerzego Radziwiłła. Pozostałe mapy powstały
w związku ze sporami o granice między należącymi do królowej Bony dobrami
knyszyńskimi a dobrami rajgrodzko-goniądzkimi, których właścicielami byli
Radziwiłłowie 2 .
Nie zachowała się większość prac kartograficznych wykonanych w końcu
pierwszej połowy XVII w. przez wybitnego kartografa Józefa Naronowicza-
-Narońskiego. Podstawowych informacji na ten temat dostarcza jedynie rękopis
„Geometrii” Narońskiego, ukończony 10 maja 1659 r., a przechowywany
w Bibliotece Naukowej PAU PAN w Krakowie 3 .W dziele tym znajdują się mapy
Świadościa, Lubcza nad Niemnem, Merecza (dziś: Jaszuny), które stanowią ilustrację
opisywanych przez autora metod zdjęć terenowych 4 . W archiwum królewieckim,
obecnie znajdującym się w Tajnym Archiwum Państwowym Fundacji
Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego w Berlinie–Dahlem, przechowywana jest
mapa dóbr Taurogów sporządzona w 1633 r. w związku z przeprowadzonym
przez Naronowicza-Narońskiego ponownym pomiarem tego obszaru 5 . Ponadto
autor „Geometrii” wspomina o wykonaniu przez siebie mapy dóbr zawilejskich
i księstwa birżańskiego 6 .
Informacje o innych siedemnastowiecznych pracach kartograficznych dotyczących
Wielkiego Księstwa Litewskiego zawiera odnaleziony i ogłoszony drukiem
przez Karola Buczka spis ksiąg i map ks. Bogusława Radziwiłła z 1662 r. 7
Dokument ten wymienia mapy autorstwa Naronowicza-Narońskiego: „majętności
Tauroskiej delineatio, abrys dworu Kiejdańskiego, abrys miasta kiejdańskiego,
delineacyja budynku Czerwonego Dworu, mappa Poniemońskich majętności
kscia JMci”. Ponadto w spisie znajduje się: „mappa wielka Wiżuń, Świadość
2
S. Alexandrowicz, Kartografi a Wielkiego Księstwa Litewskiego, s. 135–138, ryc. 31, 32, 33, 34
a–b, 37.
3
J. Naronowicz-Naroński, Kartografia. O delineacyjach miejsc różnych i czytaniu map geographice,
wyd. T.M. Nowak, Białystok 2002.
4
Ibidem, s. 36, 45, 60; S. Alexandrowicz, Kartografia Wielkiego Księstwa Litewskiego, s. 144,
ryc. 35.
5
S. Alexandrowicz, Kartografi a Wielkiego Księstwa Litewskiego, s. 144.
6
Ibidem, s. 144–145.
7
K. Buczek, Prace kartografów pruskich w Polsce za czasów króla Stanisława Augusta na tle
współczesnej kartografi i polskiej [w:] Prace Komisji Atlasu Historycznego Polski, z. 3, Kraków 1935,
s. 250–252.