ARCHEION

ARCHIWUM PAŃSTWOWE W WILNIE (1922–1939)
305
W kościele pofranciszkańskim na parterze umieszczone zostało archiwum Generał-Gubernatora
Wileńskiego, na pierwszym piętrze — akta sądowe, na drugim
piętrze — akta kontroli państwowej, na trzecim piętrze — akta skarbowe,
na czwartym piętrze — akta Zarządu Dóbr Państwowych 123 .
Najstarsze zespoły archiwalne zlokalizowane były w budynkach przy ulicy
Uniwersyteckiej 5 i 7. W kościele pofranciszkańskim dominowały akta administracji
rosyjskiej z XIX w.
Opisując i charakteryzując zasób archiwum w 1926 r., nie używano pojęcia
„zespół”. Dzielono go na działy, które składały się z mniejszych struktur archiwalnych.
Najczęściej były to zespoły lub zbiory. Operowano także pojęciem „archiwum
akt dawnych” na określenie zespołów, które zostały włączone do tego
typu placówek w XIX w., choć próbowano już sprecyzować, o jakie akta i zespoły
chodzi, np. Archiwum Akt Dawnych — akta Trybunału Litewskiego, grodzkie
i ziemskie wileńskie. Stanowiło to następstwo recepcji pojęcia „zespołu”.
Włączenie archiwum do sieci polskich archiwów państwowych oznaczało
także konieczność stosowania norm metodycznych obowiązujących
w tych placówkach. Jednym z pierwszych przepisów metodycznych był tekst
pt „Porządkowanie archiwaliów będących własnością państwa polskiego” 124
z 3 marca 1921 r. Zostały one wprowadzone rozporządzeniem ministra Jana
Łukaszewicza. Zgodnie z zasadami określonymi w „Porządkowaniu” należało
z archiwaliów tworzyć „odrębne jednostki”, będące „wypływem działalności
jakiegokolwiek urzędu czy organu” 125 . Stosować tu miano zatem zasadę proweniencji
kancelaryjnej. Zespół archiwalny stawał się tym samym podstawą
ewidencji zasobu. Nie używano jednak tego pojęcia. Używano określeń „dział”
i „archiwum” jako synonimów. „Porządkowanie” zalecało, by akta pochodzące
od jednego aktotwórcy — urzędu lub innej instytucji, określanej mianem „organu”,
nie były odłączane ani też przyłączane do innych struktur 126 . Nie można
było zatem dowolnie wyznaczać granic zespołów. Dla ich prawidłowego określenia
niezbędne były studia nad dziejami instytucji tworzącej akta. Porządkujący
mieli obowiązek poznać „historię ustroju”, „zakres działania” i „sposób
urządzenia” aktotwórcy 127 . Służyły one także nadaniu układu wewnętrznego.
Zalecaną metodą było przywracanie układu kancelaryjnego. W rozporządzeniu
pisano: „należy zachowywać pierwotny układ, stworzony przez kancelarię
w czasie funkcjonowania urzędu” 128 .
123
Ibidem, „Rozkład archiwów państwowych w kościele pofranciszkańskim”, k. 25.
124
Ibidem, sygn. 2, „Porządkowanie archiwaliów będących własnością państwa polskiego”,
3 marca 1921, k. 14–15.
125
Ibidem, k. 14.
126
Ibidem.
127
Ibidem.
128
Ibidem, k. 14–16.