ARCHEION

310
ALICJA KULECKA
W tym samym roku przejęto 3,5 tys. woluminów akt z kancelarii gubernatora
grodzieńskiego. Pochodziły one z najważniejszego referatu — politycznego.
W latach 1912–1913 dołączono do zbioru akta archiwum politycznego wileńskiego
byłego wileńskiego urzędu generał-gubernatora. Było ono bardzo duże.
Liczyło 17 850 woluminów akt. Ponadto zawierało 37 wiązek papierów nieuporządkowanych
i 165 pakietów nieuporządkowanej korespondencji 149 . R. Mienicki
uznał je za najważniejszą część zbioru 150 . W roku wybuchu wojny przeglądano
i oceniano akta polityczne. W kwietniu 1915 r. przekazano akta z wileńskiego
urzędu gubernialnego, dotyczące działalności Murawiewa. Działania wojenne
i następująca po nich niemiecka okupacja Wilna przerwała gromadzenie zbioru
151 . Mienicki podkreślał zasługi płk. A. Żyrkiewicza dla stworzenia tej kolekcji.
Nie szczędził starań i trudów, by ją nieustannie powiększać. Nie przerażało
go także prowadzenie kwerend w nieuporządkowanych, zakurzonych, a często
zanieczyszczonych aktach. R. Mienicki zacytował kilka relacji dotyczących ich
gromadzenia. Zainteresowanie może wzbudzić opis poszukiwań w powiecie
rosieńskim. Żyrkiewicz pisał w 1899 r.: „Niedawno powróciłem z podróży do
rosieńskiego powiatu, dokąd jeździłem w pewnej sprawie i przywiozłem stamtąd
jakichś 5 pudów 152 nadzwyczajnie ciekawych historycznych dokumentów
dot.[yczących] stłumienia powstania 1863 r. przez hr. Murawijewa. Są to marne
resztki pozostałe po archiwach sprzedanych przez rosieński urząd policyjny na
pudy Żydom, a przeto rozproszone przez nich po wszystkich miastach i miasteczkach
kowieńskiej guberni. Sprzedano ogółem 800 pudów po 40–60 kop.
[iejek] za pud. Zdołałem znaleźć w kramikach żydowskich, na poddaszach i suterenach
w Rosieniach około 250 pudów. Poświęciłem całe dwa dni na przeglądanie
nie do opisania brudnych, zakurzonych, cuchnących kup i w rezultacie
znalazłem autografy hrabiego Murawiewa, coś około 40 akt oberaudytoriatu
o książkach i powstańcach, mnóstwo ciekawych materiałów o powstaniu […].
Chociaż nabawiłem się bólu gardła, mogę jednak stwierdzić, żem znalazł resztki
archiwum wczas, jeszcze miesiąc i zostałyby porozciągane na zawijanie […]
Biedny hr. Murawiew. Czyż myślał on, że prace jego z takiem lekceważeniem
będą wyrzucane na obwijanie do żydowskich sklepików?” 153 . Ta pisemna relacja
Żyrkiewicza zawierała smutną refleksją: „Niedługo, a wszystkie archiwa dla
historii zaginą” 154 .
Pracami nad porządkowaniem tego zbioru zajmowało się kilka osób. Byli to
m.in. Wsiewołod Nikolski, zarządzający Muzeum Murawiewskim, oraz W. Wie-
149
Ibidem, s. 10–17.
150
Ibidem, s. 28–40.
151
Ibidem, s.16–18.
152
Jeden pud to 16,38 kg.
153
Cyt. za: R. Mienicki, Archiwum Murawiewskie, s. 20.
154
Ibidem, s. 21.