ARCHEION

68
ADRIAN NIEWĘGŁOWSKI
Wywóz materiałów archiwalnych za granicę
Wywóz za granicę materiałów archiwalnych stanowiących narodowy zasób
archiwalny jest zabroniony (art. 14.1 ustawy o archiwach). Dotyczy to więc zarówno
materiałów archiwalnych państwowych, jak i niepaństwowych. Naczelny
Dyrektor Archiwów Państwowych może zezwolić na czasowy wywóz za granicę
materiałów archiwalnych, jeżeli za udzieleniem zezwolenia przemawia ważny
interes społeczny lub indywidualny. Taki interes może przejawiać się np. w organizowaniu
za granicą wystawy, którą wchodzący do narodowego zasobu materiał
archiwalny mógłby istotnie wzbogacić.
Wywóz za granicę materiałów archiwalnych niewchodzących do narodowego
zasobu archiwalnego jest dopuszczalny pod warunkiem stwierdzenia jego charakteru
przez Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych. Innymi słowy,
w razie wątpliwości, czy mamy do czynienia z materiałem archiwalnym, należy
zwrócić się o dokonanie w tym zakresie stosownego ustalenia przez Naczelnego
Dyrektora Archiwów Państwowych. Ustawa o archiwach nie wyjaśnia jednak,
w jakiej formie Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych powinien ustalić
status danego przedmiotu jako materiału archiwalnego. Zgodnie z przepisem
art. 104 § 1 ustawy z 14 czerwca 1960 r. — kodeks postępowania administracyjnego
57 , organ administracji publicznej załatwia sprawę przez wydanie decyzji,
chyba że przepisy kodeksu stanowią inaczej. Wydaje się więc, że oświadczenie
o tym, czy dany przedmiot jest materiałem archiwalnym, powinno przybrać
formę decyzji administracyjnej, ponieważ nie ma regulacji umożliwiającej Naczelnemu
Dyrektorowi Archiwów Państwowych załatwienie sprawy administracyjnej
w inny sposób 58 . Żaden przepis nie uzależnia wydania decyzji od zajęcia
stanowiska przez inny organ (wyrażenia opinii lub zgody albo wyrażenia stanowiska
w innej formie), dlatego Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych nie
musi zasięgać czyjejkolwiek opinii w kwestii statusu danego materiału przed
wydaniem decyzji (por. w zw. z tym przepis art. 106 § 1 k.p.a.).
Wydanie powyższej decyzji ustalającej wywołuje przede wszystkim dwa skutki
prawne. Dany przedmiot bezdyskusyjnie przestaje stanowić element narodowego
zasobu archiwalnego (jeżeli wykluczono w decyzji, że jest materiałem archiwalnym).
Nie dotyczą go więc żadne ograniczenia w sferze obrotu. Oprócz tego, może
on zostać bez przeszkód wywieziony poza granice Rzeczypospolitej Polskiej. Jeżeli
zaś w decyzji potwierdzono status danego przedmiotu jako materiału archiwalnego,
podlega on w pełni przepisom ustawy o archiwach. Obrót nim staje
57
Tekst jednolity – Dz.U. 2000, nr 98, pozycja 1071 (cyt. dalej: k.p.a.).
58
Nie stanowi takiej podstawy przepis art. 21.1a ustawy o archiwach, który umożliwia Naczelnemu
Dyrektorowi Archiwów Państwowych wydawanie zarządzeń. Zarządzenia takie może wydawać
w sprawach koordynacji działalności archiwalnej na terenie państwa oraz w trybie nadzoru nad gromadzeniem,
brakowaniem, ewidencją, przechowywaniem, opracowywaniem, udostępnianiem i zabezpieczaniem
materiałów archiwalnych.