ARCHEION

OBRÓT MATERIAŁAMI ARCHIWALNYMI — ZAGADNIENIA WYBRANE
61
uprawnienia. Dlatego również w tym wypadku jego prawo pierwokupu w pewnym
sensie „odżywa”.
Pozostaje wreszcie do rozważenia problem, jak ocenić sytuację, w której
osoba fizyczna składa, przykładowo bibliotece, ofertę sprzedaży istotnego z jej
punktu widzenia materiału historycznego, jednak biblioteka oferty tej nie przyjmuje.
Można mieć wątpliwości, czy prawo pierwokupu Skarbu Państwa wygasło
z chwilą złożenia oferty, czy też istnieje nadal, ponieważ nie została ona
przyjęta. Podobnie jak w wielu innych tego typu wypadkach, nie da się udzielić
jednej prostej odpowiedzi, gdyż zależy ona przede wszystkim od charakteru biblioteki
(ewentualnie innej uprawnionej jednostki).
Jeżeli biblioteka byłaby państwową jednostką budżetową, to w przedstawianej
sytuacji oferty nie przyjął Skarb Państwa, którego interesy taka jednostka
reprezentuje. W tym wypadku moim zdaniem trzeba uznać, że pierwokup
Skarbu Państwa wygasł. Ustawodawca wskazuje wprawdzie na silny związek
tego prawa z uprawnionym, deklarując że jest ono niezbywalne, ale uznanie, że
Skarb Państwa nadal ma prawo pierwokupu, byłoby absurdalne. Prowadziłoby
to do zaakceptowania i usankcjonowania swoistego „rozdwojenia jaźni” tego
podmiotu — najpierw odmówił przyjęcia oferty za pośrednictwem biblioteki,
a następnie wykonuje prawo pierwokupu za pośrednictwem np. Naczelnego Dyrektora
Archiwów Państwowych. W tej sytuacji złożył już oświadczenie woli,
które przekreśliło możliwość nabycia danego materiału.
W sytuacji, gdy biblioteka jest odrębnym od Skarbu Państwa podmiotem
(np. stowarzyszeniem posiadającym osobowość prawną), rozwiązanie tego
problemu musi być inne. Wydaje się, że nieprzyjęcie oferty przez taką bibliotekę
sprawia, że Skarb Państwa może wykonać swoje prawo pierwokupu, jeśliby
dany materiał miał zostać sprzedany osobie trzeciej. Nie objawił on jeszcze swojej
woli co do tego, czy chce taki materiał nabyć, czy też nie.
Nabycie niepaństwowych materiałów archiwalnych
przez Skarb Państwa a prawa autorskie 39
Nabywanie niepaństwowych archiwaliów następuje najczęściej wskutek wykonania
różnego rodzaju umów (zamiany, darowizny) lub realizacji praw kształtujących
(prawo pierwokupu), mających za przedmiot materiały archiwalne
(por. też uwagi w poprzednim punkcie).
Powyższe umowy mają za przedmiot materiał archiwalny traktowany jako
rzecz ruchoma. Powstaje pytanie, czy wywierają one jakikolwiek wpływ na
zmianę podmiotu uprawnionego w sferze praw autorskich i pokrewnych 40 .
39
Por. szerzej: A. Niewęgłowski, Muzea i archiwa jako depozytariusze spuścizny literackiej
i artystycznej [w:] A. Niewęgłowski, M. Poźniak-Niedzielska, A. Przyborowska-Klimczak, Ochrona
niematerialnego dziedzictwa kulturalnego, Wolters Kluwer, Warszawa 2015, s. 88-90.
40
Por. szerzej: ibidem.