ARCHEION

188 LESZEK PUDŁOWSKI
Schellenberg znany jest jednak nie ze względu na swą karierę urzędniczą,
lecz z powodu znakomitych zasług naukowych na polu archiwistyki. Wydaje się,
że przełomowy był dla niego rok 1954, w którym otrzymał stypendium Fundacji
Fulbrighta (lectureship) na cykl wykładów w Australii i Nowej Zelandii. Blisko
pół roku spędzone na antypodach, z dala od bieżącego zarządzania dokumentacją,
pozwoliło mu skoncentrować się na pracy teoretycznej i podsumować własne,
blisko dwudziestoletnie doświadczenie archiwalne. Liczne spotkania i wykłady
dla australijskich i nowozelandzkich kolegów stały się kanwą do opracowania
i wydania dzieła życia: Modern Archives: Principles and Techniques 36 . Należy
podkreślić, że przy całej wieloznaczności angielskiego terminu archives autor
jednoznacznie wyjaśnił, że książka mówi o zasadach i technikach dotyczących
współczesnych archiwaliów (a nie archiwów!) 37 .
Autorzy przypisujący Schellenbergowi zasługę stworzenia modelu cyklu
życia dokumentacji powołują się na tę właśnie pracę, a konkretnie na jedno
zdanie mówiące, że zarządzanie dokumentacją dotyczy całego okresu życia
(life span) większości dokumentacji 38 . Dobrym przykładem funkcjonowania
(i rozpowszechniania) opisywanego przekonania jest wydana niedawno praca
Elizabeth Shepherd i Geoffreya Yeo, Managing Records, w której autorzy,
odwołując się do tegoż zdania piszą, że koncepcja cyklu życia dokumentacji
została opracowana w Ameryce Północnej przez Schellenberga 39 . Za nimi opinię
Washington, DC [1988], s. v–xxviii. Wspomnienie pośmiertne: In Memoriam. Theodore R. Schellenberg
1903–1970, „American Archivist”, t. 33, 1970, nr 2, s. 190–202. Jest to wspomnienie w postaci
odrębnych artykułów siedmiu autorów, na końcu dołączono wybraną bibliografię prac T.R. Schellenberga.
Podstawowe informacje o T.R. Schellenbergu, ze szczególnym zwróceniem uwagi na osiągnięcia
teoretyczne, podaje: F.B. Evans, Schellenberg, Theodore R. (1903–1970) [w:] ALA World Encyclopedia
of Library and Information Services, ed. R. Wedgeworth, 2nd ed., Chicago–London 1986,
s. 729–730. Spuścizna T.R. Schellenberga i jego ojca Abrahama z lat 1875–1969 przechowywana jest
w Kansas Historical Society (3,7 m.b., 28 szpul mikrofilmów), zob.: Schellenberg Family Papers,
[dostęp: 19 kwietnia 2013]. Postać i dokonania
tego zasłużonego prekursora amerykańskiej, australijskiej i światowej archiwistyki zasługują
na dokładniejsze przedstawienie polskiemu czytelnikowi. Najlepszym dowodem na tę potrzebę jest
fakt, że jeden z polskich autorów pisał o niemieckim tłumaczeniu pracy „amerykańskiej autorki Theodore
R. Schellenberg” („Archeion” 2002, t. 104, s. 335).
36
W tym samym roku w Australii i USA ukazały się: T.R. Schellenberg, Modern Archives: Principles
and Techniques, Melbourne 1956; idem, Modern Archives: Principles and Techniques, Chicago 1956. Książka
ta została przetłumaczona na hiszpański, hebrajski i niemiecki; wciąż czeka na polskie tłumaczenie.
37
Precyzował, że dla uniknięcia nieporozumień w tekście, pisząc o archiwach (archives) nazywa
je instytucjami archiwalnymi (archival institution), zaś archiwalia (archives) przechowywane w tychże
instytucjach określa właśnie jako archives. Ubolewał jednocześnie, że Niemcy używają terminu
Archivalien, a jego angielski odpowiednik archivalia nigdy nie został zaakceptowany; op.cit., s. 11.
38
Records management is thus concerned with the whole life span of most records, op.cit., s. 37.
39
E. Shepherd, G. Yeo, Managing Records: a Handbook of Principles and Practice, London
2003, s. 5: developed in North America by Schellenberg (1956, 37); zatem odnoszą się do tego jednego,
cytowanego w poprzednim przypisie zdania ze strony 37.