ARCHEION

584 OMÓWIENIA I RECENZJE
święcone inspekcjom i kontrolom sądów wojskowych 15 . Wstępna analiza wskazuje,
że tematyka kontroli była bardzo zbliżona, lecz sposób sporządzania protokołów
i uwag do niego zmieniał się w czasie.
Zbytnim uogólnieniem jest też stwierdzenie, że przed 1946 r. sądy wojskowe
skazywały na karę śmierci za przestępstwa godzące w istniejący wówczas
ustrój 16 . Należałoby doprecyzować, że chodzi o osoby cywilne lub rozszerzyć
wymieniany zakres katalogu przestępstw, za które orzekano najwyższy wymiar
kary, o inne przestępstwa, tj. dezercję czy tchórzostwo 17 .
W rozdziale poświęconym badaniu procesów archiwotwórczych (wprowadzenie)
autor przedstawia potrzebę przeprowadzenia zarówno badań nad strukturą
zasobu archiwów IPN, jak i nad badaniami prowadzonymi nad samymi kancelariami
urzędów. Podkreśla, że jedynie ujęcie systemowo-historyczne może
przynieść pełne korzyści zarówno dla badaczy na etapie badań archiwotwórczych,
jak i historyków. Aby przeprowadzić w sposób właściwy swój dyskurs,
Leśkiewicz chce dokładnie określić faktyczne funkcje zespołu, jego kompetencje
i zakres działania oraz proces obiegu informacji (s. 164–170) oraz poddać
analizie strukturę zasobu IPN (s. 297–298).
Przy badaniu procesów akto- i archiwotwórczych proponuję wykorzystanie
również innych metod badawczych, m.in. metody ustrojowej, która ze względu
na prawie całkowite zachowanie norm i aktów prawnych regulujących wszystkie
wymienione powyżej elementy tożsamości aktotwórcy mogłaby z powodzeniem
i całkiem wiernie odtworzyć strukturę organizacyjną i zadania urzędu, a więc także
jego układ kancelaryjny i to w założeniu nawet „idealny”, odniesiony do całości
jego dokumentacji, nie zaś w stopniu „realnym”, a więc tym, który dotrwał
do naszych czasów, często na skutek zmian przepisów prawnych i zawirowań
historycznych. Wspaniałym uzupełnieniem obu tych metod byłaby też metoda
porównawcza i obserwacji. Stopień zachowania dokumentacji po wojskowych
sądach rejonowych jest zróżnicowany, a negatywne skutki luk spowodowanych
brakowaniem akt można z powodzeniem „wypełnić” wiedzą uzyskaną z obserwacji
funkcjonowania registratur innych sądów wojskowych.
Z dużym powodzeniem można zastosować również metodę zaproponowaną
przed laty przez Kazimierza Konarskiego, który wskazywał, iż urzędy będące
w bezpośredniej relacji posiadają w swoich registraturach minuty pism własnych
(lub w naszym wypadku pierwsze ich kopie) i oryginały pism otrzymywanych
15
Na podstawie wyrywkowej kwerendy archiwalnej odnaleziono protokół z inspekcji przeprowadzonej
w sierpniu 1948 r., a niewykluczone, że w pozostałej dokumentacji znajdują się protokoły
z późniejszych inspekcji, AMON 161/91/3633, DSS MON, teczka nr 0017/48, Inspekcje wojskowych
sądów i prokuratur, k. 422–428.
16
R. Leśkiewicz, op.cit., s. 140, przyp. 306.
17
Por.: IPN Wr 101/1, Sąd 4 Dywizji Piechoty; D 99/44, Akta w sprawie kpr. Emila Dorda
s. Pawła i innych.