ARCHEION

ŹRÓDŁA KARTOGRAFICZNE DO DZIEJÓW ZIEM WSCHODNICH…
453
jest niewielkie, ponieważ ich autor ogranicza się do użycia w tytule terminu
delineatio i oznaczenia orientacji za pomocą róży wiatrów. Kartografika autorstwa
Piotraszki cechuje prymitywna technika wykonania. Rysunki umieszczone
na mapach są wprawdzie interesującymi źródłami ikonograficznymi, ale nie
były stosowane w pracach Naronowicza-Narońskiego, który na oznaczenie sieci
osadniczej i komunikacyjnej używał sygnatur znacznie nowocześniejszych.
Piotraszka być może znał prace kartograficzne swojego wielkiego poprzednika
w gronie geometrów radziwiłłowskich — o czym mogą świadczyć umieszczone
w winiecie strony tytułowej inwentarza klucza brańczyckiego rysunki opisanych
w „Geometrii” narzędzi, używanych do pomiarów gruntów i sporządzania map,
takich jak: busola, węgielnica, kątomierz, cyrkiel i podziałki liniowe — ale nie
posiadał tej co Naroński umiejętności kreślenia map. Mapy Brańczyc, Piwoszy,
Żabina i Kopacewicz, mimo że nie dorównują dziełom Naronowicza-Narońskiego,
nie mogą być zaliczone do kategorii prymitywów kartograficznych. Powstały
one na podstawie wcześniej wykonanych pomiarów gruntów, w skali ok. 1:15
500. Na wszystkich zostały wykreślone granice pól oraz podano ich długość
i szerokość w sznurach i prętach. Ponadto zaznaczono trójpolówkę 127 . Trzeba
przy tym pamiętać, że zarówno w XVII, jak i XVIII w. rzadko sporządzano inwentarze
dóbr łącznie z ich mapami.
Spośród wielkoskalowych kartografików gruntowych o charakterze gospodarczym
na oddzielne omówienie zasługuje co najmniej kilka osiemnastowiecznych
map folwarków i wsi. Do tej grupy należy zaliczyć mapę folwarku Demienieckiego,
z wsiami Demienicze i Chmielowa, oraz okolicy Lasol, a także folwarku
Podleskiego i wsi Podlesie. Jej autorem jest geometra Wojciech Paprocki.
Plan o rozmiarach 91 x 97 cm został sporządzony w 1787 r. w skali ok. 1:10 000.
Uwzględniono w nim podstawowe elementy treści charakterystyczne dla kartografików
gospodarczych. Nie tylko wykreślono drogi, grunty orne, łąki i zarośla,
ale także przedstawiono zabudowę folwarków i wsi oraz oznaczono młyny i karczmy
128 . Podobny charakter mają dwie inne mapy. Pierwszą, ukazującą grunty
wsi Podworecie, Jodziany i Gierkiszki w powiecie poniewieskim, należące
do dóbr Dominika Radziwiłła, wykonał w 1797 r. komornik powiatu trockiego
Marcin Leśniewski w skali ok. 1:9000 129 . Druga, ukazująca część gruntów wsi
Karmazy, Gladowicze, Droszkiewicze, Krzywonosy i Streże w powiecie bobrujskim,
województwie nowogródzkim, została sporządzona w 1789 r. przez komornika
Kazimierza Brzeskiego 130 . Na obu oznaczono grunty orne, łąki, drogi
i sieć hydrograficzną. Do gospodarczych kartografików gruntowych można tak-
127
H. Bartoszewicz, Z dziejów kartografii Mazowsza i ziem sąsiednich XVII–XX wieku, Warszawa–
Pułtusk 2012, s. 135–138.
128
AGAD, Zb. Kart. 450–10.
129
AGAD, Zb. Kart. 434–2.
130
AGAD, Zb. Kart. 441–10.