ARCHEION

PRZEGLĄD PRAWODAWSTWA ŚWIATOWEGO…
113
śli takie działania, jak: selekcjonowanie, porządkowanie czy ewidencjonowanie
materiałów w związku z ich czasowym bądź wieczystym przechowywaniem,
jednakże w odniesieniu do omawianych tu rodzajów dokumentacji takie pojmowanie
zakresu znaczeniowego tego procesu może okazać się niewystarczające.
Bowiem w sytuacji, gdy przedmiotowa dokumentacja znajduje się w gestii podmiotów
niepaństwowych, a przepisy prawne zapewniają administracyjną kontrolę
wykonywania wobec niej uprawnień właściciela (posiadacza samoistnego
lub zależnego), to w zakres postępowania z dokumentacją wchodzą również
czynności związane z wykonywaniem uprawnień państwa w stosunku do podmiotów
odpowiedzialnych za materiały o trwałej wartości archiwalnej. Przykładowo,
w takim ujęciu do postępowania z dokumentacją w szerokim znaczeniu,
na potrzeby niniejszej pracy, zaliczane będą również instrumenty ewentualnego
wsparcia finansowego ze strony państwa (granty czy ulgi podatkowe przyznawane
w związku z przechowywaniem tych materiałów) i działania kontrolne
administracji archiwalnej wobec dysponentów archiwaliów niepaństwowych.
Przegląd modeli prawodawstwa archiwalnego w zakresie statusu
dokumentacji sfery prywatnej
Zakresem analizy objęto przepisy z zakresu prawa archiwalnego obowiązującego
w 11 państwach: Austria, Czechy, Dania, Francja, Hiszpania, Niemcy,
Nowa Zelandia, Rosja, USA, Meksyk Wielka Brytania, Włochy.
Wybrane państwa reprezentują różne formy kultury prawnej, mają różne
doświadczenia historyczne i podlegały odmiennym uwarunkowaniom rozwoju
archiwistyki. Okoliczności te oddziałują oczywiście na kształt przyjętych
w ich porządkach prawnych regulacji w zakresie postępowania z dokumentacją
podmiotów niepaństwowych. W praktyce oznacza to, że nie zawsze przedmiotem
analizy mogła być tzw. ustawa archiwalna, rozumiana jako akt normatywny
o najwyższej mocy prawnej, regulujący całościowo kwestie postępowania
z dokumentacją w danym państwie. Zakresem rozpoznania należało więc objąć
również inne akty normatywne, zawierające przedmiotowe przepisy; zazwyczaj
były to ustawy o ochronie dóbr kultury (kodeksy dziedzictwa kulturowego), których
normy stosuje się wprost do materiałów archiwalnych.
Na podstawie kryteriów sposobu regulacji materii można, jak sądzę, wyróżnić
cztery podstawowe modele prawodawstwa archiwalnego: romański, germański,
anglosaski i postkomunistyczny.
Model romański
Romański model ustawodawstwa archiwalnego wyróżnia przyjęta metoda
regulacji. Państwa tego kręgu kulturowego traktują prawo archiwalne jako gałąź