ARCHEION

PROTOKOŁY I FORMULARZE Z GŁOSOWAŃ SEJMU CZTEROLETNIEGO 491
jątkowych, jest niemal jednoznacznym świadectwem uczestniczenia w obradach
lub absencji na danej sesji. W następnym artykule przedstawię opracowaną na
tej podstawie analizę frekwencji na sejmie. Podjęłam się tego zadania, by zweryfikować
często powtarzaną w diariuszu sejmowym informację o małej liczbie
sejmujących oraz omówić czynniki, które wpływały na frekwencję.
Od 1768 r. wprowadzono w sejmie dwa tryby podejmowania decyzji, w zależności
od rodzaju rozważanej tematyki. Przez głosowanie rozstrzygać można
było sprawy ekonomiczne, tymczasem w sprawach należących do tzw. materii
stanu nadal obowiązywała zasada jednomyślności 10 .
Na Sejmie Czteroletnim (Wielkim), który w drugim dniu obrad zawiązał się
w konfederację, wszystkie decyzje można było podejmować większością głosów.
Sejm obradował od 6 października 1788 do 29 maja 1792 r.; od 16 grudnia
1790 r. — w podwojonej liczbie posłów. W trakcie sejmu odbyto 568 sesji
(359 w pojedynczym składzie posłów i 209 w podwójnym składzie posłów). Na
sejmie przeprowadzono 131 głosowań 11 , w tym 74 przy pojedynczym składzie
posłów i 57 przy podwojonym. Podczas 11 sesji głosowano dwukrotnie (czterokrotnie
przy pojedynczym składzie posłów i siedmiokrotnie przy podwojonym).
W większości wypadków pierwsze głosowanie decydowało o tym, jakie propozycje
mają być przedmiotem drugiego głosowania. W czasie dwóch pierwszych
głosowań podwojonego sejmu (16–17 grudnia 1790), na których odbywały się
rugi poselskie, w głosowaniu uczestniczyli tylko posłowie 12 .
Senatorowie i posłowie obradowali wspólnie w izbie senatorskiej na zamku
królewskim. Zasady głosowania, które wzbudzały duże emocje przy opracowywaniu
aktu konfederacji, zostały w tym akcie jasno określone po dyskusjach 13 .
W sprawach podatkowych obowiązywać miało głosowanie jawne, w pozostałych
— po głosowaniu jawnym, na żądanie któregokolwiek z sejmujących —
mogło być zarządzone głosowanie tajne. Marszałkowie konfederacji, Stanisław
Nałęcz Małachowski (koronnej) i Kazimierz Nestor Sapieha (litewskiej), mieli
„wiernie” przestrzegać zasad głosowania 14 . Oprócz określonych w akcie konfe-
10
R. Łaszewski, Sejm polski 1764–1793, Warszawa–Poznań 1973.
11
Wyborów do sądów sejmowych nie zaliczam do głosowań przeprowadzonych na sejmie, ponieważ
senatorowie i posłowie nie głosowali, lecz byli do nich wybierani ze składu całego sejmu
przez losowanie; wybory te odbyły się dwukrotnie: 15 czerwca 1789 r. (ASCz, t. 2, k. 449–466 v.)
i 27 maja 1791 r. (ASCz XIX, k. 353–354 v.).
12
DS, t. 1, s. 15, 28.
13
Spór między Stanisławem Augustem a opozycją w sprawie głosowania przedstawia W. Kalinka,
Sejm Czteroletni, t. 1, s. 127–130; ostatni etap tego sporu znajdujemy w oryginalnym tekście
aktu konfederacji, w którym Stanisław August w czasie obrad sejmu, tuż przed podpisaniem go
własnoręcznie, przekreślił fragment i dopisał nad nim ostateczny tekst dotyczący tajnego głosowania
(AGAD, Archiwum Publiczne Potockich, sygn. 100, t. 1, s. 4).
14
Volumina Legum (cyt. dalej: VL), Kraków 1889, t. 9, s. 46–47; przy marszałkach konfederacji
ważną rolę pełnili sekretarze konfederacji, zwłaszcza sekretarz konfederacji koronnej, który podobnie
jak marszałek konfederacji koronnej odgrywał w niej większą rolę; na początku sejmu funkcje sekre-