ARCHEION

46
ADRIAN NIEWĘGŁOWSKI
Niniejszy artykuł poświęcony jest problematyce obrotu materiałami archiwalnymi.
Ze względu na szerokie spektrum tego zagadnienia niemożliwe było uwzględnienie
w nim wszelkich problemów, jakie niesie ze sobą obrót archiwaliami. W szczególności
pominięto w nim — jako bardzo specjalistyczną — problematykę obrotu
materiałami w sieciach archiwów Kościoła rzymskokatolickiego. Jako kluczowe
potraktowano zagadnienie oceny obrotu materiałami archiwalnymi przez pryzmat
przepisów cywilnoprawnych, w tym z uwzględnieniem prawa autorskiego.
Materiały archiwalne jako przedmiot obrotu cywilnoprawnego
Pojęcie materiałów archiwalnych w świetle prawa rzeczowego
i autorskiego 3
Zgodnie z przepisem art. 1 ustawy o archiwach, „materiałami archiwalnymi,
wchodzącymi do narodowego zasobu archiwalnego, są wszelkiego rodzaju akta
i dokumenty, korespondencja, dokumentacja finansowa, techniczna i statystyczna,
mapy i plany, fotografie, filmy i mikrofilmy, nagrania dźwiękowe i wideofonowe,
dokumenty elektroniczne w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 17 lutego 2005 r.
o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne 4 oraz
inna dokumentacja, bez względu na sposób jej wytworzenia, mająca znaczenie jako
źródło informacji o wartości historycznej o działalności Państwa Polskiego, jego
poszczególnych organów i innych państwowych jednostek organizacyjnych oraz
o jego stosunkach z innymi państwami, o rozwoju życia społecznego i gospodarczego,
o działalności organizacji o charakterze politycznym, społecznym i gospodarczym,
zawodowym i wyznaniowym, o organizacji i rozwoju nauki, kultury i sztuki,
a także o działalności jednostek samorządu terytorialnego i innych samorządowych
jednostek organizacyjnych — powstała w przeszłości i powstająca współcześnie”.
Materiały archiwalne są przede wszystkim zapisem określonych informacji.
Zapis ten może przybierać postać znaków pisma, dźwięków lub obrazów, a także
mieć formę elektroniczną. Każdy z tych rodzajów zapisu materiału archiwalnego
może zostać utrwalony w przedmiocie materialnym (np. egzemplarz aktu,
informatyczny nośnik danych zawierający akta — np. płyta CD) lub egzystować
wyłącznie w cyfrowej postaci (materiał zapisany w formacie WORD i przechowywany
na serwerze) 5 .
Jeżeli materiały archiwalne zostały utrwalone w przedmiocie materialnym,
powinny być traktowane jako rzecz ruchoma w rozumieniu przepisu art. 45 k.c.
3
Por. szerzej na temat pojęcia „materiały archiwalne”: A. Niewęgłowski, Muzea i archiwa jako
depozytariusze spuścizny literackiej i artystycznej [w:] A. Niewęgłowski, M. Poźniak-Niedzielska,
A. Przyborowska-Klimczak, Ochrona niematerialnego dziedzictwa kulturalnego, Wolters Kluwer,
Warszawa 2015, s. 84–85.
4
Dz.U. 2005, nr 64, poz. 565, z późn. zm.
5
A. Niewęgłowski, op.cit., s. 82 i n.