ARCHEION

336
EWA FURMAŃSKA
Celem tej pracy nie jest analiza zjawiska, jakim był ruch kolekcjonerski
wśród arystokracji polskiej ostatnich dwóch stuleci. Jest nim przybliżenie
zbiorów należących do członków rodziny Potulickich, które są owocem ich
pasji kolekcjonerskiej, a w zasadzie zmarłego bezpotomnie ostatniego przedstawiciela
tej gałęzi rodu. Zostaną one pokrótce omówione, tj. poszczególne
części kolekcji, a w ich ramach najbardziej interesujące obiekty występujące
w każdej z nich.
Pewien pogląd na temat kolekcji możemy sobie wyrobić, obcując z przedmiotami
gromadzonymi przez Michała Potulickiego niemal przez całe jego życie,
oczywiście przy współudziale osób mu najbliższych. Rzadki to wypadek,
by w przekazywanej do muzeum spuściźnie rodowej znajdowały się tak różne
wytwory kultury materialnej. Nie mamy tu do czynienia z jednym nurtem zbieractwa
ani z konsekwencją w budowaniu kolekcji. Działalność zbieracka była
prowadzona nieprofesjonalnie, po amatorsku, bez określonej koncepcji. Obserwujemy
brak staranności w postępowaniu z zebranymi bądź zakupionymi zabytkowymi
obiektami. Nie dostrzegamy większej dbałości o nie, wyrażającej
się w sposobach ich klasyfikacji, ułożenia i zabezpieczenia przed zniszczeniem,
nawet rzeczy o znacznej wartości materialnej. Brakuje spisów, katalogów czy,
poza nielicznymi wypadkami, najdrobniejszych notatek o pozyskaniu nowych
nabytków, czasie i miejscu zakupów.
Podobnie jak dokumentację aktową, zinwentaryzowano większość grafik
i rysunków. Niemniej, wiele cennych obiektów odnaleźć można w nieopracowanej
jeszcze części daru Potulickich. Są to m.in. trzy zwinięte w rulon mapy.
Pierwsza z nich, to ręcznie kolorowana mapa Francji (fot. 2), sporządzona dla
księcia Burgundii i hr. Bresse’a przez oficynę kartograficzną Gerharda Valka
i Petera Schenka w Amsterdamie w trzeciej ćwierci XVII w. Przed 1680 r. powstała
mapa przedstawiająca prefekturę Langwedocji wraz z dobrami burbońskimi,
wykonana w Amsterdamie przez Gerharda i Leonarda Valków. Skromniejsza,
lecz interesująca jest czarno-biała mapa masywu Mont Blanc i otaczających
dolin, wydrukowana w 1825 r. przez J. i L. Du Bois w Genewie.
Zespół grafiki obejmuje ok. 120 pozycji całkowicie nieuporządkowanych,
w większości umieszczonych luźno w skórzanym etui. Przeważają ryciny angielskie
(51 szt.) i francuskie (ok. 40 pozycji). Oprócz nich zbiór zawiera sztychy
niemieckie (5), z pracowni na terenie Niderlandów (3), szwajcarskie (4), amerykańskie
(2) oraz innej, czasem nieokreślonej proweniencji. Wśród zgromadzonych
prac występują przeróżne techniki graficzne: miedzioryty, akwatinty, drzeworyty,
litografie czarno-białe oraz barwne. Najstarszy sztych pochodzi z 1647 r.
Jest to portret Lady Mary Giuldford wg portretu Hansa Holbeina (młodszego)
z 1527 r., wykonany przez urodzonego w Pradze, a działającego w Londynie
sztycharza Wenzla Hollara (1607–1677). W drugiej połowie XVII w. powstały
miedzioryty czynnych w Niderlandach artystów, Francuza z pochodzenia, Henriego
Testelina (1616–1695) i Cornelisa van Dalena młodszego (1638–1664).