ARCHEION

ŹRÓDŁA KARTOGRAFICZNE DO DZIEJÓW ZIEM WSCHODNICH…
455
chowała się „Mapa Folwarku Rozkoszy i wsi Hurda z Mapy Hrabstwa Bielskiego
przez Targońskiego w Roku 1782 robioney”, którą należy zaliczyć do planów
gospodarczych. Jej kopię sporządził w 1824 r. geometra powiatu grodzieńskiego
Karol Wesenberg w skali ok. 1:25 000 138 .
Z map sporów granicznych przede wszystkim należy odnotować kartografika
związane z działalnością poszczególnych rodzajów sądów: Trybunału Wielkiego
Księstwa Litewskiego, sądów komisarskich i sądów podkomorskich. Zachowały
się tylko dwie mapy Trybunału Wielkiego Księstwa Litewskiego 139 , wykonane
w drugiej połowie XVIII w. Pierwszą z nich jest mapa wsi Krasny Brzeg i Ostrów,
położonych w powiecie rzeczyckim, sporządzona na mocy dekretu Trybunału
Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1780 r. przez komornika Karola Łowickiego,
w skali ok. 1:12 750. Na mapie zamieszczono dwa rejestry pomiarowe.
Pierwszy zatytułowano „Tabella gruntów wsi Ostrowia na schedy rozdzielonych”,
a drugi „Tabella gruntów wsi Krasnego Brzegu na schedy rozdzielonych” 140 . Drugi
z zachowanych obiektów kartograficznych Trybunału Głównego Litewskiego
to mapa majętności Kirsana, w województwie trockim, powiecie kalwaryjskim.
Mapa ta została sporządzona w 1768 r. na mocy dekretu Trybunału Głównego
Wielkiego Księstwa Litewskiego, w skali ok. 1:11 200. Autorami mapy są komornicy
powiatów: kowieńskiego — Piotr Kamiński, wileńskiego — Mateusz
Łukaszewicz i grodzieńskiego — Jan Konstantynowicz. Umieszczona na mapie
legenda („Klucz do mapy”) zawiera objaśnienia barw i symboli literowych 141 .
Z 10 kartografików tworzących w AGAD zespół o nazwie Mapy sądów
komisarskich 142 4 dotyczą sporów granicznych — 2 w powiecie latyczow-
138
AGAD, Zb. Kart. 438–31.
139
Trybunał Wielkiego Księstwa Litewskiego utworzono 1 marca 1581 r. na wzór Trybunału Koronnego,
jako sąd apelacyjny dla szlachty; zasięgiem terytorialnym obejmował Wielkie Księstwo Litewskie
w granicach po 5 czerwca 1569 r., początkowo bez Żmudzi, objętej działalnością tego sądu w 1588 r.; S. Kutrzeba,
Historia ustroju w zarysie, tom drugi: Litwa, Lwów i Warszawa 1921, s. 158; I. Wierzchowiecka,
Organizacja Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego (1581–1764). Miejsce, czas, skład sądu
[w:] Dzieje wymiaru sprawiedliwości, red. T. Maciejewski, Koszalin 1999, s. 203–204; V. Raudeliūnas,
H. Wisner, Z dziejów Trybunału Wielkiego Księstwa Litewskiego 1581–1648, „Kwartalnik Historyczny”,
t. 97, 1987, nr 4, s. 947–948; R. Jankowski, Diariusz posiedzeń Trybunału Wielkiego Księstwa Litewskiego,
kadencji wileńskiej 15 kwietnia 1782 r. [w:] Idee europejskie w tradycji prawno-państwowej Rzeczypospolitej
Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego, Warszawa 2004, s. 93–94.
140
AGAD, Zb. Kart. 76–2 (Mapy Trybunału Wielkiego Księstwa Litewskiego); W. Całczyński,
Mapy sądów podkomorskich, komisarskich, asesorskich i trybunałów przechowywane w Archiwum
Głównym Akt Dawnych w Warszawie, „Archeion” 1974, t. 60, s. 173.
141
AGAD, Zb. Kart. 386–12 (Mapy Trybunału Wielkiego Księstwa Litewskiego).
142
Sądy komisarskie wyrosły z sądu króla (sądu nadwornego); król czasami dla rozsądzenia jakiejś
sprawy poza miejscem swego pobytu delegował dwóch lub więcej dostojników świeckich, lub
kościelnych, a w sprawach miejskich rajców jednego lub kilku miast, którzy tworzyli sąd komisarski;
sąd taki rozpatrywał tylko sprawę, dla której został powołany, a następnie rozwiązywał się; wyroki
sądów komisarskich stawały się prawomocne po zatwierdzeniu przez króla; J. Bardach, Historia państwa
i prawa Polski, t. 1, do połowy XV wieku, wyd. 3 popr. i uzup., Warszawa 1965, s. 481.