ARCHEION

66 ADRIAN NIEWĘGŁOWSKI
również nie jest w dobrej wierze, skoro własność takiego materiału można nabyć
tylko pod warunkiem, że uprawniony nie skorzysta ze swego prawa. Bezwarunkowa
sprzedaż jest w tej sytuacji nieważna.
Przyrzeczenie nagrody za znalezienie materiału archiwalnego
a znaleźne
Mimo obowiązku stałej pieczy nad materiałami archiwalnymi, który obciąża
państwowych i niepaństwowych zarządców zasobów archiwalnych, część
z tych materiałów może zaginąć. Osoby, które odnalazły takie materiały, nie
mogą zasadniczo nabyć ich własności, a w niektórych wypadkach są (zgodnie
z art. 183 k.c.) obowiązane zawiadomić osobę uprawnioną do odbioru materiału.
Istnienie takiego obowiązku zawiadomienia jest w praktyce raczej słabą zachętą
do zwrotu archiwaliów. Impulsem do zmobilizowania potencjalnego znalazcy
może być przyrzeczenie publiczne nagrody za odnalezienie i dostarczenie
materiału archiwalnego do odpowiedniego archiwum (por. przepis art. 919 k.c.).
Znalazcy, z chwilą zgłoszenia się, przysługiwać będzie wówczas roszczenie
o wypłacenie nagrody. Jeżeli zaś materiał odnalazło kilka osób wspólnie, roszczenie
o nagrodę służy im wspólnie. Z kolei w razie istnienia sporu między nimi,
sąd odpowiednio podzieli nagrodę (por. art. 920 § 2 k.c.).
Sytuacja, o której mowa, komplikuje się ze względu na przepisy o znaleźnym
53 . Znalazca, który uczynił zadość swoim obowiązkom, może żądać znaleźnego
w wysokości jednej dziesiątej wartości rzeczy, jeżeli zgłosił swe roszczenie
najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie uprawnionej do odbioru (por.
art. 186 k.c.).
Można mieć wątpliwości, czy znalazcy przysługuje roszczenie o wypłacenie
nagrody jak i znaleźnego, czy tylko prawo do żądania jednej z tych kwot. Problem
ten nie jest oczywisty — przepisy o przyrzeczeniu publicznym nie wykluczają,
generalnie rzecz biorąc, roszczenia o znaleźne i odwrotnie — nie ma zasady,
że z chwilą zażądania znaleźnego nie ma roszczenia o wypłacenie nagrody,
jeśli taka została przyrzeczona. Przeciwnie, regułą jest, że przyrzeczenia należy
dotrzymać (art. 919 § 1 k.c.).
Kolizję tę można rozstrzygnąć dość łatwo w jednej sytuacji. Mianowicie, gdy
materiały archiwalne zostały znalezione w budynku publicznym albo w innym
budynku lub pomieszczeniu otwartym dla publiczności, jak również w razie znalezienia
ich w wagonie kolejowym, na statku lub w innym środku transportu
publicznego. Wówczas roszczenie o znaleźne nie przysługuje (por. art. 188 k.c.).
Odnosząc to do poruszanych problemów, należałoby stwierdzić, że znalazca
53
M. Trzciński, Nagroda pieniężna czy znaleźne, s. 28 i n.; poruszane przez autora zagadnienie
dotyczy jednak specyficznego problemu legislacyjnego nagrody za odnalezienie zabytków.