ARCHEION

PRZEGLĄD PRAWODAWSTWA ŚWIATOWEGO…
141
Model postkomunistyczny
Czwarty z wyróżnionych modeli ustawodawstwa archiwalnego można określić
jako „postkomunistyczny”. Za kryterium jego wyodrębnienia przyjęto nie
tyle cechy materialne aktów prawnych obowiązujących w danym okresie, co
wspólnotę doświadczeń historycznych w ostatnim półwieczu. Kraje, w których
funkcjonował do niedawna ustrój komunistyczny, przystąpiły, po jego obaleniu,
do tworzenia podstaw tzw. demokratycznego państwa prawnego, a zarazem do
poszukiwania rozwiązań — również w zakresie prawa archiwalnego — lepiej
przystających do nowych uwarunkowań. Ich ustawodawcy dążą do tego, by
z jednej strony wyważyć interes publiczny i prywatny, z drugiej zaś utrzymać
kategorie teoretyczne i procedury wypracowane w poprzednim systemie politycznym.
Skutkiem tego jest niestabilność regulacji w zakresie postępowania
z archiwaliami sfery prywatnej. Przykładem takiej polityki będzie w niniejszym
artykule prawo archiwalne Czech; dla porównania zostanie krótko omówiona
również rosyjska ustawa archiwalna.
Czechy
Najważniejszym aktem normatywnym w systemie czeskiego prawa archiwalnego
jest ustawa z 30 czerwca o działalności archiwalnej i czynnościach
kancelaryjnych (Zákon o archivnictví a spisově službě, wersja skonsolidowana
č. 39/2009 Sb. — ze zmianami). Czeska ustawa archiwalna obejmuje zakresem
swojej regulacji całość dokumentacji powstałej i powstającej na terytorium
Czech oraz określa zakres działania organów administracji archiwalnej 78 .
Podstawową kategorią teoretyczną wprowadzoną przez wymienioną ustawę
jest pojęcie „archiwalia”. Zgodnie z definicją z § 2 lit. f przez „archiwalia” rozumie
się taki dokument, który ze względu na czas powstania, treść, twórcę, cechy
zewnętrzne i jego znaczenie polityczne, gospodarcze, prawne, historyczne, kulturalne,
naukowe lub informacyjne został w interesie publicznym przeznaczony
do trwałego przechowywania i ujęty w ewidencji archiwaliów. W tej samej jednostce
redakcyjnej ustawodawca precyzuje, że archiwaliami są także pieczęcie,
stemple i inne przedmioty materialne pozostające w związku z zespołem lub
zbiorem archiwalnym. Podobnie jak w wypadku dokumentów, o ich uznaniu
za archiwalia decydują kryteria formalne (data powstania, osoba twórcy, treść,
historii ruchu robotniczego, które gromadzi ich materiały archiwalne; analogiczną działalność dla
konserwatystów prowadzi Bodleian Library. S. Guerrieri, Les archives des partis politiques en Europe,
Vingtième Siècle 58 (1998), s. 157; J. Martin, S. Thomas, Comment conserver les archives électroniques
des homes politiques ? Les ambitions du projet britannique Paradigm (Personal Archives
Accessible in Digital Media), „Matériaux pour l’histoire de notre temps” 2005, t. 79, s. 99–101.
78
Status prawny prywatnych materiałów archiwalnych w Czechach pod rządami poprzedniej
ustawy archiwalnej omówił Jiří Krestan, Procurement of Archival Materials of Private Persons: Experience
of Central State Archives in Prague [w:] The Private Archives, s. 100–109.