ARCHEION

OBRÓT MATERIAŁAMI ARCHIWALNYMI — ZAGADNIENIA WYBRANE
69
się reglamentowany i aktualizują się ograniczenia związane z wywiezieniem go
poza granice kraju.
Z oczywistych względów przepisy zakazujące wywozu materiałów archiwalnych
nie mają zastosowania do dokumentacji przywiezionej do Polski (np. należących
do zasobu innego państwa) z zastrzeżeniem ich zwrotu (por. art. 14.4
ustawy o archiwach).
Do zwrotu znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i wywiezionych
niezgodnie z prawem z terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej
materiałów archiwalnych, od wytworzenia których upłynęło więcej niż 50 lat, 50 lat
lub mniej, jeżeli stanowią państwowy zasób archiwalny, stosuje się odpowiednio
przepisy rozdziału 6 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad
zabytkami 59 . Organem właściwym do prowadzenia postępowania dotyczącego zwrotu
materiałów archiwalnych jest Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych 60 .
Wywiezienie materiałów archiwalnych za granicę bez zezwolenia lub niesprowadzenie
ich do kraju, po wywiezieniu za granicę w terminie ustalonym
w zezwoleniu, zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat trzech. Jeżeli
jednak sprawca działa nieumyślnie, podlega grzywnie albo karze ograniczenia
wolności. Sąd może orzec przepadek materiałów archiwalnych, stanowiących
przedmiot przestępstwa (por. art. 53 ustawy o archiwach).
Osoba, która zbywa, pomaga w zbyciu lub nabyciu materiałów archiwalnych
wchodzących w skład narodowego zasobu archiwalnego, jeżeli wiedziała, że nabywca
chce je wywieźć za granicę bez zezwolenia, podlega karze pozbawienia
wolności do lat trzech. Jeżeli sprawca działał nieumyślnie, podlega grzywnie
albo karze ograniczenia wolności (art. 54 ustawy o archiwach).
Zakończenie
Przeprowadzona analiza skłania do kilku refleksji ogólniejszej natury. Ustawa
o archiwach niewątpliwie wymaga „nowego spojrzenia”. Jest to uwarunkowane
„rodowodem” tego aktu prawnego. Ustrój gospodarki centralnie sterowanej
bazował na administracyjno-prawnych instrumentach zarządzania materiałami
archiwalnymi. Obecnie, w następstwie transformacji systemowej, „do głosu”
dochodzą instrumenty cywilnoprawne, a zwłaszcza umowny obrót materiałami
archiwalnymi. Obrót tymi materiałami jest dodatkowo skomplikowany jeszcze
z jednego powodu. Mianowicie materiały archiwalne często chronione są prawami
autorskimi, co może powodować problemy zwłaszcza w wypadku prób
publikowania ich przez archiwa.
Modyfikacji wymagają przyjęte w ustawie o archiwach rozwiązania odnoszące
się do pierwokupu materiałów archiwalnych. Należałoby w szczególności
59
Dz.U. 2003, nr 162, poz. 1568, z późn. zm.
60
Szczegółowe omawianie tej problematyki wykracza poza zakres niniejszego opracowania.