ARCHEION

MATERIAŁY DO DZIAŁALNOŚCI SŁUŻB BUDOWLANO-INŻYNIERSKICH…
537
między powiatami. Do powstałego wówczas powiatu łowickiego w okręgu sochaczewskim
i guberni warszawskiej, ze stolicą w Łowiczu, weszło kilkanaście
wsi, które wyłączono z okręgów: brzezińskiego, gostynińskiego i orłowskiego,
w tym z miast Bielawy i Sobota 9 . Na mocy ustawy z 31 grudnia 1866 r., wprowadzającej
podział Królestwa Polskiego na 10 guberni i 85 powiatów, powiat
łowicki z siedzibą władz w Łowiczu miał obejmować 9 gmin: Bąków, Bielawy,
Bolimów, Dąbkowice, Jeziorko, Kompina, Nieborów, Łyszkowice i Lubianków
10 . W takim kształcie terytorialnym funkcjonował on do 1914 r.
Najwyższym organem dla służb budowlano-inżynierskich Królestwa Polskiego
była Rada Budownicza, którą powołano w 1817 r. przy Wydziale Przemysłu
i Kunsztów Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji (KRSWiP).
Do 1867 r. zmieniała ona kilkakrotnie swą nazwę, by ostatecznie stać się Radą
Ogólną Budowniczą 11 . Skupiała ona wybitnych architektów i inżynierów, którzy
zajmowali się opiniowaniem i zatwierdzaniem planów urbanistycznych oraz
projektów architektonicznych i inżynierskich w całym Królestwie, jak również
kwalifikowaniem kandydatów do rządowej służby budowlano-inżynierskiej.
Sprawy budowlano-inżynierskie w Królestwie na szczeblu województwa
(guberni) podlegały komisjom wojewódzkim, następnie rządom gubernialnym,
przy których istniały stanowiska budowniczego i inżyniera wojewódzkiego (gubernialnego).
Do ich zadań należał nadzór nad działalnością służb budowlanych
w okręgach, a następnie powiatach. W naszym konkretnie przypadku budowniczy
i inżynier województwa mazowieckiego, a później guberni warszawskiej,
sprawował pieczę nad budowniczym i inżynierem najpierw obwodu sochaczewskiego,
a od 1849 r. okręgu i powiatu łowickiego. Istotne zmiany w organizacji
służb zaszły po upadku powstania styczniowego.
W ramach unifikacji ustrojowej z Rosją, na mocy ukazu z 20 lipca 1867 r., zlikwidowano
Radę Ogólną Budowniczą, a sprawy budowlano-inżynierskie znalazły
się w gestii Senatu Rządzącego, a ściślej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych
w Petersburgu, sprawującego zwierzchność nad rządami gubernialnymi 12 . Przy
Rządzie Gubernialnym Warszawskim powołano początkowo Urząd Budowla-
9
Podziały administracyjne Królestwa, s. 66–70; M. Bandurka, Zmiany administracyjne i terytorialne
województwa łódzkiego w XIX i XX wieku, wyd. 2, Łódź 1995, s. 30–31; zob. też: M. Wojtylak,
150 lat powiatu łowickiego, „Łowicz” 1999, nr 3, s. 12–13; pomimo powiększenia terytorium powiat
łowicki należał do najmniejszych w guberni warszawskiej.
10
Zasięg terytorialny powiatów został określony postanowieniem Komitetu Urzędującego
z 17 stycznia 1867 r. przez wyliczenie miast i zbiorowych gmin wiejskich; zob.: „Dziennik Praw”,
t. 67, s. 359–387; ukazem carskim z 1 czerwca 1869 r. przemianowano w powiecie łowickim na osady
Bielawy, Bolimów i Sobotę; M. Bandurka, Zmiany administracyjne, s. 55–56; M. Wojtylak, 150 lat,
s. 13.
11
W. Kalinowski, Zarys historii budowy miasta w Polsce do połowy XIX wieku, Toruń 1966,
s. 43; K. Dumała, Rada Ogólna Budownicza [w:] Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 r.,
t. 2, Warszawa 1981, s. 171–172.
12
„Dziennik Praw”, t. 67, s. 228–229.