ARCHEION

64
ADRIAN NIEWĘGŁOWSKI
bioru 48 . W razie wątpliwości co do właściwości archiwum lub innego zarządcy
materiału archiwalnego o jego znalezieniu można, jak się wydaje, zawiadomić
Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych.
Inaczej jest w wypadku materiałów nieewidencjonowanych. Stanowią one
res in commercio, a własność takich materiałów jest ograniczona jedynie przez
przysługujące Skarbowi Państwa prawo pierwokupu. Nie można generalnie uznać
zrzeczenia się własności tego typu materiału za próbę naruszenia interesów Skarbu
Państwa związanych z prawem pierwokupu, skoro prawo to nie przysługuje
mu również w innych, aniżeli sprzedaż, przypadkach rozporządzenia materiałem,
a więc przykładowo w sytuacji uczynienia go przedmiotem darowizny (do której
przepisy o pierwokupie nie mają zastosowania 49 ). Zrzeczenie się własności nieewidencjonowanych
archiwaliów jest więc możliwe. Jednocześnie jednak zauważmy,
że jeśli w następstwie zrzeczenia się materiał obejmie w samoistne posiadanie osoba
fizyczna, Skarb Państwa będzie mógł wykonać prawo pierwokupu w sytuacji,
gdy osoba ta zechce go sprzedać. Zrzeczenie się wywiera tylko wpływ na prawo
własności; rzecz nie przestaje być materiałem archiwalnym nieewidencjonowanym,
do których w ogólności Skarb Państwa ma prawo pierwokupu. Analogicznie,
objęcie takiej rzeczy w posiadanie przez zarządcę niepaństwowym ewidencjonowanym
zasobem archiwalnym sprawia, że taka rzecz stanie się częścią owego zasobu
i będzie mogła zostać zbyta jedynie na Skarb Państwa.
Nabycie własności materiałów archiwalnych na podstawie
przepisu art. 174 k.c.
Zgodnie z przepisem art. 174 k.c. posiadacz rzeczy ruchomej, niebędący jej
właścicielem, nabywa własność, jeżeli posiada rzecz nieprzerwanie od lat trzech
jako posiadacz samoistny, chyba że posiada go w złej wierze.
Podobnie jak w wypadku omawianym wyżej, zastosowanie tego przepisu do
archiwaliów musi być poruszone z uwzględnieniem tego, że istnieją różne ich
rodzaje.
Nabycie własności materiałów archiwalnych państwowych oraz niepaństwowych
ewidencjonowanych nie jest możliwe, moim zdaniem, w trybie art. 174 k.c.
Wynika to z faktu, że warunkiem zastosowania tego przepisu jest dobra wiara
osoby obejmującej rzecz w posiadanie. Tymczasem z przepisów ustawy o archiwach
wynika wprawdzie, że materiały tego typu mogą w pewnym ograniczonym
zakresie uczestniczyć w obrocie, jednak ich właścicielami są dwie kategorie
podmiotów: albo Skarb Państwa, albo niepaństwowi zarządcy materiałem archiwalnym.
Nie może powołać się na dobrą wiarę osoba, która nie zna przepisów
48
Por.: § 1 rozporządzenia w sprawie rzeczy znalezionych.
49
Por.: uchwałę Sądu Najwyższego z 16 lutego 1996 r., sygn. III CZP 10/96, „Orzecznictwo Sądu
Najwyższego” 1996, nr 2, pozycja 4.