ARCHEION

OBRÓT MATERIAŁAMI ARCHIWALNYMI — ZAGADNIENIA WYBRANE
65
prawnych regulujących kwestię własności i ograniczeń zbywania materiałów
archiwalnych 50 .
Na podstawie art. 174 k.c. można nabyć własność materiałów archiwalnych
nieewidencjonowanych. Jednakże osoba fizyczna, która taką własność nabyła,
może sprzedać materiały wyłącznie pod warunkiem, że Skarb Państwa nie wykona
prawa pierwokupu. Jeżeli na tej samej podstawie własność materiałów nabędzie
zarządca niepaństwowym ewidencjonowanym zasobem archiwalnym, to
owe materiały będzie mógł zbyć skutecznie jedynie Skarbowi Państwa. Nabycie
w ten sposób materiałów archiwalnych nie zmienia również faktu, że w ogólności
materiałów takich nie można swobodnie wywozić za granicę.
Problem nabycia własności materiału archiwalnego
w dobrej wierze od osoby nieuprawnionej
Zgodnie z treścią przepisu art. 169 § 1 k.c., jeżeli osoba nieuprawniona do
rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje
własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej
wierze. Jednakże gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona
przez właściciela zostaje zbyta przed upływem lat trzech od chwili jej zgubienia,
skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem powyższego
trzyletniego terminu (art. 169 § 2 k.c.) 51 .
Sytuację tę w odniesieniu do materiałów archiwalnych należy ocenić podobnie,
jak na gruncie przepisu art. 174 k.c. Z przepisów ustawy o archiwach
wynika jednoznacznie, kto może być właścicielem państwowych materiałów archiwalnych
(Skarb Państwa). Klarownie określono w niej również, że własność
archiwaliów niepaństwowych ewidencjonowanych można przenieść wyłącznie
na Skarb Państwa. Osoba, która nabywa taki materiał od nieuprawnionego, nie
jest w dobrej wierze, nie może zasłaniać się w tym zakresie nieznajomością
przepisów ustawy o archiwach 52 . Jest to tymczasem przesłanka zastosowania
art. 169 § 1 k.c.
Z przepisów ustawy o archiwach wynika również prawo pierwokupu Skarbu
Państwa w odniesieniu do materiałów nieewidencjonowanych. Osoba, która
zawarła bezwarunkową umowę sprzedaży takiego materiału z nieuprawnionym,
50
Analogicznie Sąd Najwyższy przyjmuje w odniesieniu do tzw. nieformalnego nabycia własności
nieruchomości. Zdaniem Sądu, nie może powoływać się na dobrą wiarę, jako przesłankę nabycia
nieruchomości przez zasiedzenie osoba, która nie wiedziała o wymogu formy aktu notarialnego w odniesieniu
do przeniesienia własności nieruchomości; por. uchwałę SN z 6 grudnia 1991 r., sygn. III
CZP 108/91, „Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna” 1992, nr 4, pozycja 48.
51
Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na
urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego.
52
Niedbalstwo może polegać na niewłaściwej ocenie sytuacji prawnej; por.: A. Szpunar, Nabycie,
s. 74.