ARCHEION

56
ADRIAN NIEWĘGŁOWSKI
własności archiwaliów niepaństwowych na podmioty zagraniczne nie można
wywodzić w szczególności z przepisów o zakazie lub ograniczeniu wywozu archiwaliów
za granicę. Nabyć własność archiwaliów podmiot zagraniczny może
bez przeszkód, tyle tylko, że swoboda ich wywozu za granicę jest niekiedy ograniczona.
W wypadku podmiotów krajowych ustawodawca tworzy pewne preferencje,
ilekroć archiwalia miałyby stać się własnością Skarbu Państwa. Mianowicie
zgodnie z art. 47.4 ustawy o archiwach przeniesienie własności tych materiałów
w drodze spadku lub zapisu na rzecz Skarbu Państwa jest zwolnione z podatku
od spadków oraz od opłat notarialnych. Oprócz tego przeniesienie własności
powyższych materiałów na Skarb Państwa, w drodze sprzedaży, jest zwolnione
z podatku od nabycia praw majątkowych oraz od opłat notarialnych (art. 47.3 ustawy
o archiwach). Wydaje się na tym tle, że analogiczne zwolnienie powinno zostać
przewidziane również na okoliczność darowizny materiałów, ilekroć status
obdarowanego przypadałby Skarbowi Państwa.
Prawo pierwokupu nieewidencjonowanych
materiałów archiwalnych
W odniesieniu do nieewidencjonowanych materiałów archiwalnych ustawodawca
ustanawia prawo pierwokupu, do którego nakazuje stosować przepisy kodeksu
cywilnego (por. art. 9.1 ustawy o archiwach). Regulacja ta budzi jednak
wątpliwości.
Ustawa o archiwach nie wskazuje, które dokładnie przepisy kodeksu cywilnego
należy w tym zakresie stosować, chociaż akurat ten problem można
rozwiązać dość łatwo, zważywszy na brzmienie przepisu art. 596 k.c. Zgodnie
z tym ostatnim przepisem, jeżeli ustawa lub czynność prawna zastrzega dla jednej
ze stron pierwszeństwo kupna oznaczonej rzeczy na wypadek, gdyby druga
strona sprzedała rzecz osobie trzeciej (prawo pierwokupu), stosuje się w braku
przepisów szczególnych przepisy rozdziału IV działu IV tytułu XI kodeksu cywilnego.
Większe wątpliwości nasuwa jednak to, komu dokładnie przysługuje prawo
pierwokupu rzeczonych materiałów archiwalnych. Niejasne jest w tym zakresie
brzmienie art. 9.1 zd. 2 ustawy o archiwach. Zgodnie z tą regulacją w razie
zbywania nieewidencjonowanych materiałów archiwalnych w drodze umowy
sprzedaży prawo pierwokupu tych materiałów przysługuje archiwom państwowym
oraz archiwom wyodrębnionym, zależnie od właściwości tych archiwów.
Chociaż w przepisie tym wskazano rodzaje archiwów, którym rzekomo przysługują
wskazane uprawnienia, kwestia ta i tak pozostaje dyskusyjna. Archiwa
te stanowią państwowe jednostki budżetowe, które nie posiadają osobowości
prawnej. Brak tej osobowości sprawia, że nie mogą być one również podmiotem
prawa pierwokupu.