ARCHEION

54 ADRIAN NIEWĘGŁOWSKI
prawnych, musi to w sposób niebudzący wątpliwości wynikać z przepisu
prawnego 25 .
Moim zdaniem, owa „decyzja” o przekazaniu materiałów archiwalnych to
nic innego, jak złożenie oferty zawarcia umowy przenoszącej własność niepaństwowych
ewidencjonowanych archiwaliów, którą Skarb Państwa powinien
— zgodnie z zasadami reprezentacji — przyjąć z racji ciążących na nim
zadań w zakresie zarządzania archiwami. Z chwilą przyjęcia oferty dojdzie do
zawarcia umowy i swoistej konwersji materiałów niepaństwowych w element
państwowego zasobu archiwalnego, którym zarządzają archiwa i inne wyspecjalizowane
jednostki.
Na rzecz tej wykładni przemawia jeszcze jeden argument. Mianowicie przepis
art. 15.2 ustawy o archiwach. Regulacja ta stanowi wyraźnie, że państwowy
zasób archiwalny tworzą również materiały archiwalne powstałe w wyniku działalności
m.in. partii politycznych, Kościołów i związków wyznaniowych, a więc
podmiotów zarządzających niepaństwowym zasobem archiwalnym (por. art. 42
w zw. art. 43 ustawy o archiwach), „jeżeli materiały te stały się własnością Państwa
w wyniku zakupu, darowizny lub w innej drodze” (por. art. 15.2 in fi ne).
Można oczywiście kwestionować użyte w tym przepisie sformułowania (raczej
nie w wyniku zakupu, tylko w wyniku sprzedaży 26 ), ale wynika z niego jednoznacznie,
że materiały, o których mowa, są przedmiotem umów zawieranych
między ich zarządcami a Skarbem Państwa. A skoro tak, nie do utrzymania jest
pogląd, że stanowią one res extra commercium.
Powyższe stanowisko potwierdza również przepis art. 44.2 ustawy o archiwach.
Na podstawie tej regulacji zarządcy niepaństwowym ewidencjonowanym
zasobem archiwalnym mogą przekazać archiwom państwowym w depozyt składające
się nań materiały. Słowo „depozyt” razi tutaj dowolnością i oderwaniem
od rozwiązań kodeksu cywilnego. Kodeks ten zna pojęcia „depozytu sądowego”
(por. np. art. 321, 324, 463 k.c.) oraz zupełnie nieadekwatny do obrotu archiwaliami
„depozytu nieprawidłowego” (art. 845 k.c.). Owa nieadekwatność bierze
się stąd, że „depozyt nieprawidłowy” zakłada rozporządzanie przedmiotem przechowania,
gdy tymczasem archiwaliów nie można zbywać (por. art. 8 ustawy
o archiwach). Jedynym w konsekwencji racjonalnym wyjaśnieniem użycia słowa
„depozyt” w przepisie art. 44.2 ustawy o archiwach jest przyjęcie, że chodzi
po prostu o zawarcie klasycznej umowy przechowania, uregulowanej w tytule
XXVIII k.c. Również w tym wypadku mamy do czynienia z formą uczestnictwa
omawianych w tym miejscu materiałów w obrocie, co wyklucza uznanie ich za
rzeczy wyłączone z obrotu. Naturalnie, nawiązanie stosunku prawnego przecho-
25
Por. art. 16 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. 1997, nr 115,
poz. 74 ze zm.), który dopuszcza zrzeczenie się państwowych lub samorządowych nieruchomości na
rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.
26
Kodeks cywilny nie zna umowy zakupu, tylko posługuje się jednolitym pojęciem umowy
sprzedaży.