ARCHEION

Z WARSZTATU HISTORYKA I ARCHIWISTY
ARCHEION, T. CXV
WARSZAWA 2014
JANUSZ GRABOWSKI
(Warszawa)
ELITA UMYSŁOWA W KANCELARII I NA DWORZE KSIĄŻĄT
MAZOWIECKICH W OKRESIE PÓŹNEGO ŚREDNIOWIECZA
(DRUGA POŁOWA XV W.–1526)
Dwór mazowiecki przyciągał oprócz uczonych, zatrudnionych w dyplomacji
i kancelarii książęcej, również ludzi wykształconych, którzy wykonywali rozmaite
czynności na polecenie władzy książęcej. Byli to m.in. medycy, kapelani,
kaznodzieje, spowiednicy, nauczyciele synów książęcych, a także uczeni, którzy
sporządzali prognostyki astrologiczne 1 .
W XIII–XV w. wykształceni pracownicy kancelarii oraz doradcy książąt brali
często udział w poselstwach i misjach dyplomatycznych. Tomasz, kanclerz Siemowita
I, uczestniczył w czerwcu 1260 r. w rokowaniach z zakonem krzyżackim
przy zawieraniu układu w Troszynie 2 . Gunter z Brześcia, kanclerz Trojdena I,
posłował do wielkiego mistrza krzyżackiego Lutera, księcia brunszwickiego 3 .
1
Wykształceni pracownicy kancelarii książąt mazowieckich w XIV i pierwszej połowie XV w.
zostali szczegółowo omówieni w artykule J. Grabowskiego, Intelektualiści w kancelarii książęcej
na Mazowszu w XIV i pierwszej poł. XV w. Ze studiów nad elitą umysłową na ziemiach polskich
[w:] Genealogia. Stan i perspektywy badań nad społeczeństwem Polski średniowiecznej na tle porównawczym,
red. J. Pakulski, J. Wroniszewski, Toruń 2003, s. 211–231, gdzie również podano literaturę
przedmiotu; z nowszych prac na temat uczonych w średniowiecznej Polsce zob. m.in.: K. Boroda,
Synowie możnowładztwa i bogatej szlachty mazowieckiej na studiach na Uniwersytecie Krakowskim
w latach 1400–1515 [w:] Władza i prestiż: magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku,
red. J. Urwanowicz, Białystok 2003, s. 485–515; idem, Studenci Uniwersytetu Krakowskiego w późnym
średniowieczu, Kraków 2010; K. Ożóg, Uczeni w monarchii Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława
Jagielły (1384–1434), Kraków 2004.
2
Nowy Kodeks dyplomatyczny Mazowsza, cz. 2, Dokumenty z lat 1248–1355 (cyt. dalej: NKDMaz.),
wyd. I. Sułkowska-Kuraś i S. Kuraś przy współudziale K. Pacuskiego i H. Wajsa, Wrocław 1989, nr 41.
3
Na temat Guntera, kanclerza księcia Trojdena I i jego synów Siemowita III i Kazimierza I,
zob. m.in.: E. Suchodolska, Kancelarie na Mazowszu w latach 1248–1345, Warszawa 1977, s. 89–91;
A. Radzimiński, Prałaci i kanonicy kapituły katedralnej w XIV i I poł. XV w. Studium prozopografi
czne, t. 2, Toruń 1993, s. 54–55; J. Grabowski, Kancelarie i dokumenty książąt mazowieckich w latach
1341–1381, Warszawa 1999, s. 242–243.