ARCHEION

462 AGNIESZKA BARTOSZEWICZ, HENRYK BARTOSZEWICZ
(place, ulice i drogi wylotowe z miasta, opisując ich kierunki). Zabudowę przedstawiono
blokowo, wyróżniając budowle sakralne. Ponadto oznaczono ogrody,
zwierzyniec i cmentarz 174 .
Osiemnastowieczna wielkoskalowa mapa ogólna Słucka zachowała się jedynie
w kopii wykonanej w 1811 r. przez geometrę radziwiłłowskiego Antoniego
Porowskiego, w skali ok. 1:42 000. Ten wielobarwny, dobrze pod względem technicznym
wykreślony, plan obejmuje zasięgiem miasto w granicach umocnień fortecznych,
po obu stronach rzeki Słucz. Ważniejsze budowle (kościoły, cerkwie,
szkoły żydowskie, karczmy, wał okalający miasto z trzema bramami murowanymi
i cytadelę) wyróżniono rysunkami rzutów poziomych lub symbolami rysunkowymi
i oznaczono liczbami 1–17, które objaśniono w legendzie. Ponadto wykreślono
sieć komunikacyjną (rynek, place, ulice i mosty) oraz rzeki Słucz i Byczek
(ryc. 15) 175 . W 1811 r. powstał także plan regulacyjny prawobrzeżnej części Słucka
w skali ok. 1:1600, przedstawiający projekt przebudowy sieci placów i ulic 176 . Autorem
dzieła jest znany osiemnastowieczny kartograf, posiadający tytuł geometry
królewskiego, Jan Sakowicz, który po trzecim rozbiorze Rzeczypospolitej został
geometrą generalnym dóbr radziwiłłowskich. Jego wysokie kwalifikacje zawodowe
zadecydowały o nowoczesności projektu i precyzji rysunku 177 .
Więcej ogólnych map wielkoskalowych miast wschodnich zachowało się
z początku XIX w. Najliczniejszą grupę tworzą plany Brześcia Litewskiego.
Najstarszym, datowanym jest plan ukazujący obraz kartograficzny miasta i okolic
przed pożarem w 1802 r., sporządzony w tym samym roku przez litewskiego
geometrę gubernialnego Markowicza na papierze o wymiarach 96,5 x 125,5 cm,
w skali ok. 1:2600. Zabudowę przedstawiono w sposób zindywidualizowany.
Działki oznaczono numerami własnościowymi, a imiona i nazwiska właścicieli
umieszczono w legendzie. Ważniejsze budowle wyróżniono rysunkiem przekroju
poziomego i opisano literami objaśnionymi w drugiej części legendy. Wykreślono
także sieć hydrograficzną (rzeki Bug i Muchawiec) oraz drogi, mosty
i ulice (ryc. 16) 178 . Markowicz jest także autorem niedatowanej mapy Brześcia
Litewskiego w granicach zabudowy, ukazującej miasto wg nowego projektu, po
pożarze w 1802 r. Plan ten wykonano także w skali ok. 1:2600 179 . Obie mapy,
o niezwykle bogatej treści, są ważnymi źródłami do badań nad dziejami Brześcia
Litewskiego, przede wszystkim nad urbanistyką i socjotopografią miasta.
Znaczną wartość źródłową posiadają także pozostałe plany Brześcia Litewskiego
z tego okresu, w tym mapa wykonana w 1808 r. przez nieznanego autora
174
AGAD, Zb. Kart. 77–11.
175
AGAD, Zb. Kart. 452–21.
176
AGAD, Zb. Kart. 452–7.
177
H. Bartoszewicz, Kartografika radziwiłłowskie, s. 123.
178
AGAD, Zb. Kart. 86–11.
179
AGAD, Zb. Kart. 69–31.