12.12.2012 Views

Diccionario del hñähñu (otomí): Valley del ... - SIL International

Diccionario del hñähñu (otomí): Valley del ... - SIL International

Diccionario del hñähñu (otomí): Valley del ... - SIL International

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

hmihi HÑÄHÑU — ESPAÑOL 92<br />

la empuñe el trabajador. Sinón. ua Véase<br />

mihi<br />

hmihi [Act. indet. de mihi] pedir prestado;<br />

capturar<br />

hmikate (hmíkáte) s prestamista, persona<br />

que presta Nuni ra �ño̱ho̱, xi ra hmikate,<br />

hmi hängu te dä hmipi. Ese hombre es<br />

prestamista; presta a todos los que le piden<br />

prestado.<br />

hmimt�e̱i (hmímt�e̱i) vi prestar yuntas Ra<br />

Xuua ko ra Beto di hmimt�e̱i, pa �nihi<br />

juadi ya �be̱fi. Juan y Beto se prestan sus<br />

yuntas mutuamente para hacer sus trabajos<br />

más rapidamente. Véase hmipi, nt�e̱i<br />

hmimza (hmímza) vi prestar madera<br />

Nuyu̱ yoho ya gädo, koñ�ä di nku, di<br />

hmimza, pa hoka ya ngu. Aquellos dos<br />

albañiles, como son hermanos, se prestan la<br />

madera para hacer casas. Véase hmipi, za<br />

hminzu̱ (hmǐnzu̱) 1. s nodriza, ama<br />

Mäthoni �na ra hminzu̱ pa ra bätsi ngetho<br />

rá nänä di hñeni. Es necesario una nodriza<br />

para el niño en vista de que su mamá está<br />

enferma.<br />

2. vi hacerse nodriza T�enä ge nu ra<br />

�be̱hnä mi tsu̱ti �na ra bätsi hange bi<br />

hminzu̱ pa bi tsu̱tkagi. Se dice que esa<br />

mujer ya tenía un hijo pequeño y se hizo<br />

nodriza para amamantarme. Sinón. 1:<br />

nzu̱�be̱hñä Véase hmi, nzu̱<br />

hmipts�e̱di (hmípts�e̱di) 1. s compensación<br />

(de trabajo por trabajo) Nu�bu̱ ya jä�i dri<br />

mfats�i �na ngu män�a ha ra �be̱fi ha hindi<br />

ntähä, ge�ä ra hmipts�e̱di. Cuando las<br />

personas se prestan ayuda unas a otras en el<br />

trabajo sin percibir sueldo, eso es<br />

compensación de trabajo con trabajo.<br />

2. vi ayudarse en el trabajo Dí<br />

hmipts�e̱di�be mä ku. Nos ayudamos<br />

mutuamente en el trabajo mi hermano y<br />

yo. Variante hmímts�e̱di<br />

Sinón. mfaxa�be̱fi, mfax�be̱fi Véase<br />

hmipi, ts�e̱di<br />

hmip�ye̱ (hmip�ye̱) s apretón de mano<br />

Nu�bu̱ bi �ñete ya me mähuifi ko ra<br />

hmäte, bi nja ya hmip�ye̱ ko ya mengu<br />

ua. Cuando se despidieron los <strong>del</strong> norte de<br />

los de aquí, con amor, fue con un fuerte<br />

apretón de manos. Véase mip�ye̱<br />

hmip�ye̱ [Act. indet. de mip�ye̱] estrechar la<br />

mano Ya jä�i di hmip�ye̱ nu�bu̱ di<br />

nze̱njua. Las personas se estrechan las<br />

manos cuando se saludan.<br />

hmit�i (hmit�i) s apretón Nu�bu̱ dá<br />

nze̱ngua�be mä ku bi �raka �ra ya hmit�i<br />

ko ra nthu̱fi. Cuando saludé a mi hermano,<br />

me dio unos apretones con el abrazo.<br />

Sinón. 1: nts�itsi; 2: ts�itsi Véase mit�i<br />

hmit�i [Act. indet. de mit�i] apretar, oprimir<br />

Bi hmit�i nu�ä ra �ño̱ho̱ pa hinda �ñäni.<br />

Apretaron a ese hombre para que no se<br />

moviera.<br />

hmu (hmǔ) s patrón Ra hmu mäthoni dä<br />

�ramänu ra �be̱go, hinda go̱nduäbi ra<br />

mfats�i ri ñ�epabi. El patrón necesita darle<br />

garantías al obrero; no negarle los derechos<br />

que le corresponden.<br />

hmundo (hmundo, hmǔndo) s 1. montón<br />

de piedras Hmundo t�embi habu̱ xa<br />

mundo ya do. Montón de piedras, se le<br />

llama a las piedras amontonadas.<br />

2. mojonera Ja ya hmundo habu̱ k�a mä<br />

hyodi de mä hai. Hay mojoneras donde<br />

están los límites de mi terreno. Véase<br />

mundo<br />

hmungo̱ (hmúngo̱) s pantorrilla T�enä ge<br />

ra k�eñä tsa nzäntho ha ra hmungo̱.<br />

Dicen que la víbora siempre muerde en la<br />

pantorrilla. Variante hmúngu̱<br />

Sinón. fo̱�tango̱<br />

hmuni (hmuni) s tablilla, pliegue Rá<br />

hmuni rá ngo̱de mä t�ixu dá hokuase̱. La<br />

tablilla de la enagua de mi hija la hice yo<br />

misma. Véase muhni<br />

hmuntsjä�i (hmúntsjä�i) s grupo de<br />

personas Ha ra uädri tai bí �bapu̱ �na ra<br />

hmutsjä�i rí ma ha ra ts�u̱tbi. En el jardín<br />

<strong>del</strong> centro está un grupo de personas que<br />

van a la presidencia. Variante hmútsjä�i<br />

Véase hmunts�i, jä�i<br />

hmunts�i (hmúnts�i) s 1. recolección Ya dá<br />

juadi ra hmunts�i de nu�ä xa huega Ajuä<br />

de mä �bot�i. Ya acabé la recolección de lo<br />

que Dios me ha dado en mi siembra.<br />

2. reunión, asamblea, aglomeración de<br />

gentes Zu̱nga gu̱to xudi dä nja ra<br />

hmunts�i, �nä. Dicen que a las nueve de<br />

la mañana es la reunión. Sinón. 1: sofo; 2:<br />

hunta Véase munts�i<br />

hmutsmbo�ni s recolección de<br />

animales<br />

hmutsdehe s almacén de agua

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!