12.12.2012 Views

Diccionario del hñähñu (otomí): Valley del ... - SIL International

Diccionario del hñähñu (otomí): Valley del ... - SIL International

Diccionario del hñähñu (otomí): Valley del ... - SIL International

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

35 HÑÄHÑU — ESPAÑOL da�thi<br />

ga papi ra ndämfri. Hoy va a venir el<br />

comprador de ganado para que le venda yo<br />

el buey.<br />

2. mercader de carne Ya dá hoki ra<br />

ts�u̱di ho̱nse̱ dí to̱�mi ra damngo̱ dä<br />

�ñehe dä hñäxa ra ngo̱. Ya arreglé el<br />

marrano, nada más espero al mercader de<br />

carne que venga por él. Sinón. 1:<br />

dukambo�ni, dangambo�ni; 2: dukango̱,<br />

dangango̱ Véase dai, ngo̱<br />

dangade̱thä (dángáde̱thä) s 1. comprador<br />

de maíz Ha ra ngu bi zo̱ho̱ �na ra jä�i ra<br />

dangade̱thä. A la casa llegó una persona<br />

compradora de maíz.<br />

2. acaparador de maíz �Yobu̱ �na ra jä�i<br />

ra dangade̱thä, ha ngäts�i dä pa. Ahí<br />

anda una persona acaparadora de maíz,<br />

que revende después. Variantes dánthä,<br />

dandithä Sinón. dukade̱thä Véase dai,<br />

de̱thä<br />

dangahai (dángáhai) s comprador de<br />

terrenos Nuni ra mbo̱ho̱ gehni ra damhai<br />

dá papi mä hai. Aquel señor es el<br />

comprador de terrenos; fue él al que le vendí<br />

mi terreno. Variantes dámhai, dáñhai<br />

Véase dai, hai<br />

dangahme (dángáhme) s 1. comprador de<br />

tortillas Nuni ra �be̱hñä xa mani ra<br />

dangahme, xini di hñä rá �maxhme.<br />

Aquella mujer que va ahí es compradora de<br />

tortillas; mira, trae su servilleta.<br />

2. acaparador de tortillas Nuni ra �be̱hñä<br />

ra dangahme ha di yopa pa. Aquella<br />

mujer es compradora de tortillas y luego<br />

las revende. Variante dáhme Sinón. 2:<br />

dukahme Véase dai, hme<br />

dangandämfri (dángándämfri) s<br />

comprador de reses �Yobu̱ �ra ya dantfani,<br />

pe xi ya gut�a ts�u̱tho. Por ahí andan unos<br />

compradores de reses; pero pagan muy<br />

barato. Variante dantfǎni Véase dai,<br />

ndämfri<br />

danga�ronjua (dángá�rónjua) s comprador<br />

de ayates Ha ra tai tso̱ho̱ ndunthi ya<br />

danjua pa gi pa ri �ronjua. A la plaza<br />

llegan muchos compradores de ayates; para<br />

que les vendas tus ayates. Variante dánjua<br />

Sinón. duka�ronjua Véase dai, �ronjua<br />

dangasei (dángásei) s comprador de<br />

pulque Ya pa de ga sofo xi tansei ya<br />

dangasei pa ya me̱fi. En el tiempo de la<br />

cosecha los compradores de pulque compran<br />

mucho pulque para sus peones.<br />

Variante dansei Véase dai, sei<br />

danga�uada (dángá�uada) s comprador de<br />

magueyes Nubye̱ xá mädi ra sei, bi zo̱ho̱<br />

�na ra danga�uada. Ahora que está caro el<br />

pulque llegó un comprador de magueyes.<br />

Variante da�mnda Véase dai, �uada<br />

dangaxefo (dángáxefo) s 1. comprador de<br />

tripas Nuyu̱ mahñuni ga thäkxät�ä go<br />

ge�u̱ ya dangaxefo. Las vendedoras de<br />

comidas de panza son las compradoras de<br />

tripas.<br />

2. comprador de tripas fritas. Nu ya<br />

hyoya jä�i go ge�u̱ ya dangaxefo de ga<br />

nonxi nu�u̱ �ba ha ra tai. Las personas<br />

pobres son las compradoras de tripas que<br />

luego venden los lunes en la plaza. Véase<br />

dai, xefo<br />

dangue̱nda (danguě̱nda) 1. darse cuenta<br />

Iho, da ngüe̱nda ge nu�ä gí o̱t�e hingi ho.<br />

Hijo, date cuenta que lo que estas haciendo<br />

no está bien.<br />

2. tomar en cuenta<br />

3. entender Ya jä�i nu�u̱ hinxa ma ra<br />

ngunsadi dangüe̱nda nu�ä xá ñho y<br />

nu�ä hinä. La gente que no ha tenido<br />

preparación entiende lo que está bien y lo<br />

que no está bien. Véase da, ue̱nda [Esp.:<br />

dar cuenta]<br />

dansei [Variante de dangasei] comprador de<br />

pulque<br />

danthä, dandithä [Variantes de dangade̱thä]<br />

comprador de maíz<br />

dañ�yo (dáñ�yo) s comerciante de ganado<br />

menor Nu ya dañ�yo huantho, nu�ä ra �yo<br />

xá ñho tai ha nu�u̱ xá no̱xke tsantho. Los<br />

comerciantes de ganado menor escogen<br />

nada más el ganado que está bueno y lo<br />

compran; el que está flaco no lo quieren.<br />

Véase dai, �yo<br />

dast�i [Forma secundaria de tast�i] resbalar<br />

da�thi (da�thi) s enfermo Bi manga ra<br />

�yo̱thete ge ra da�thi ya otho ra �ñethi.<br />

Dijo el médico que el enfermo ya no tiene<br />

alivio.<br />

suda�thi, nsuda�thi s enfermera<br />

da�thi (dá�thi) vi 1. estar enfermo Nuni ra<br />

metsi da�thi de ga xithu. Aquel muchacho<br />

está enfermo de paludismo.<br />

2. estar en estado, estar embarazada Bi

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!