12.12.2012 Views

Diccionario del hñähñu (otomí): Valley del ... - SIL International

Diccionario del hñähñu (otomí): Valley del ... - SIL International

Diccionario del hñähñu (otomí): Valley del ... - SIL International

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

LA ESCRITURA DEL HÑÄHÑU<br />

Las letras <strong>del</strong> alfabeto <strong>hñähñu</strong> se presenta en la siguiente lista:<br />

a agi enterrar o ofo escribir<br />

ä ähä dormir o̱ o̱de oír<br />

b be ladrón p pede contar<br />

�b �ba leche r ra el, la<br />

ch chimänxa gusano de elote �r �rani puente<br />

ch� Ch�aido (un topónimo) s sani peine<br />

d dehe agua t tihi correr<br />

e eke peinar t� t�ei atole<br />

e̱ e̱i tirar th thä mazorca<br />

f fani caballo ts tse̱ frío<br />

g gädo albañil ts� ts�i diente<br />

h hai tierra u uni dar<br />

i ixi durazno u [w] ua pie<br />

j ji sangre �u [�w] �uada maguey<br />

k kähä tuna u̱ u̱ni lastimar<br />

k� k�eñä víbora x xi hoja<br />

l lochi chico y yo vela<br />

m mada molcajete �y �ye lluvia<br />

�m �mifi acocote z zoni llorar<br />

n ne boca � pe̱�tsi tener<br />

�n �na uno<br />

ñ ñäxu cabeza<br />

�ñ �ñu camino<br />

El orden alfabético usado en el diccionario coloca primero la letra <strong>del</strong> alfabeto español y<br />

luego la letra con la modificación que designa un sonido propio <strong>del</strong> <strong>hñähñu</strong>. El grupo<br />

consonántico con saltillo sigue a la consonante simple.<br />

El saltillo sigue a las consonantes sordas ch, k, t y ts; antecede a las consonantes sonoras b,<br />

m, n, ñ, r, u [w] y y. Algunos hablantes pronuncian el saltillo o la hache después de la<br />

consonante nasal, pero en el diccionario normalmente se escribe antes de ella, al principio de<br />

una palabra. En medio de una palabra el saltillo puede anteceder a una consonante sorda: po̱�te<br />

remendar, to̱�mi esperar.<br />

Los fonemas consonánticos se presentan en el cuadro 1.<br />

El fonema ch es infrecuente; aparece en pocas palabras de origen <strong>hñähñu</strong>: chimänxa gusano<br />

de elote; sólo hay una palabra que empieza con ch�: Ch�aido (topónimo de un barrio de T�axado).<br />

El sonido zy es muy raro; parece ser una modificación <strong>del</strong> habla al dirigirse a niños pequeños, o<br />

una especie de diminutivo para expresar respeto: zyuzyu abuela; nzyolo gusano de elote.<br />

La h puede anteceder a una consonante nasal o a una semiconsonante: hm, hn, hñ, hu, hy.<br />

Estas combinaciones se encuentran en el diccionario bajo de la letra h; no tienen un lugar<br />

especial en el alfabeto.<br />

Las combinaciones de h con las oclusivas sordas <strong>del</strong> proto<strong>otomí</strong> han cambiado a<br />

consonantes fricativas en el valle <strong>del</strong> Mezquital: fani (*phani) caballo; thogi (*thogi) pasar; ji<br />

(*khi) sangre; suni (*tshuni) nixtamal.<br />

xvii

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!