12.12.2012 Views

Diccionario del hñähñu (otomí): Valley del ... - SIL International

Diccionario del hñähñu (otomí): Valley del ... - SIL International

Diccionario del hñähñu (otomí): Valley del ... - SIL International

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

125 HÑÄHÑU — ESPAÑOL jämu<br />

japamäsu. Cuido los animales de mi<br />

hermano. Véase jamäsu<br />

japi (japi) vt 1. echar Dí beni ga japi<br />

ts�u̱ ra nziki mä ze̱sthi, nge�ä di<br />

nts�ihni. Pienso echarles un poco de<br />

aceite a mis huaraches, porque rechinan.<br />

2. poner ¿Hä�mu̱ gi japi rá njo�mi ri<br />

ngu? ¿Cuándo le pones el techo a tu<br />

casa?<br />

3. preparar Rá hñuni ra bätsi gi japi nsi<br />

ra ñ�i. Preparas la comida <strong>del</strong> niño sin<br />

chile.<br />

4. tomar, beber (fig.) Ngu xá pa ra hyadi<br />

e gi japi �na ra zi dehe. Como está<br />

caliente el sol, ven a tomar un refresco.<br />

5. comer (fig.) Xuua, e gi japi �na ra<br />

�yo̱khme, pa dä thogi ra sei. Juan, ven a<br />

comer un taco, para que se te pase el<br />

pulque.<br />

japi ‘na ra zi dehe echar un refresco<br />

japi �na ra �yo̱khme echar un taco<br />

japi (jápi) vt obligar, exigir (a alguien),<br />

impulsar Mä bätsi hingi ne dä ma ra<br />

ngusadi, pe dí japi. Mis niños no quieren<br />

ir a sus clases, pero los obligo. Ra nzaya<br />

hindi japi dä gut�i yá mfats�i ya jä�i. El<br />

juez no obliga a la gente a pagar sus<br />

cooperaciones.<br />

hindi japi no le hace Mä bätsi dí o̱the,<br />

ya bi mui ndunthi ra bojä, pe hindi<br />

japi �bu̱ dä ñäni. La curación de mi<br />

hijo ya llevó mucho dinero pero no le<br />

hace, si así se va a alivia.<br />

hingi japi no le hace Mä ga tai mä<br />

tsanza hingi japi ga pa nu�ä dí<br />

pe̱�tsi. Voy a comprar mi coche. No le<br />

hace que venda lo que tengo.<br />

jat�apahni (jat�ápǎhni) s camisa bordada<br />

Rá jat�apahni mä nänä dá tambi, xá<br />

mädi. La camisa bordada que le compré a<br />

mi mamá está cara. Véase jat�i, pahni<br />

jat�a�ronjua (jat�á�rónjua) s ayate<br />

bordado Xá mädi �na ra jat�a�ronjua, pe<br />

mähotho. Está caro un ayate bordado,<br />

pero es bonito. Véase jat�i, �ronjua<br />

jat�a�ro̱zä (jat�á�ro̱zä) s costal bordado<br />

Mähotho �ra ya jat�a�ro̱zä dá handi.<br />

Estaban muy bonitos unos costales<br />

bordados que vi. Véase jat�i, �ro̱zä<br />

jat�i (jat�i) 1. s bordado Dá tai �na mä<br />

pahni ko yá jat�i. Compré una camisa<br />

con bordados.<br />

2. s dibujo Dá hoki �na ra fu̱i ko rá<br />

jat�i. Hice un sombrero con dibujo.<br />

Sinón. k�oi, ndo̱ngi<br />

jat�i (jat�i) vt limpiar Xi ra ku̱hi ra<br />

githe; mä ga jat�i ra ts�e ko �na ra hme.<br />

Está muy sabroso el mole. Voy a limpiar la<br />

olla con una tortilla. Pret. bi gat�i<br />

jatho (jǎtho) adv recién, recientemente<br />

Jatho xkí du mä zi nänä; nts�e̱di ndí<br />

�ui. Recién fallecida mi mamacita, la<br />

soñaba mucho.<br />

ja�tsi (ja�tsi) 1. [Act. indet. de ka�tsi]<br />

posponer ¿Hänja bi ja�tsi ri pa, tiyo?<br />

¿Por qué pospusieron el día de tu santo,<br />

tío?<br />

2. s comida apartada Mä ga hoka �na<br />

ra thengo̱ pa mä ja�tsi. Voy a hacer un<br />

tamal para mi comida apartada.<br />

3. s niño buscado, niño natural Nuni ra<br />

nxutsi bi ma �Monda ra �be̱fi, ya bá<br />

honga rá ja�tsi. Aquella muchacha fue a<br />

trabajar a México y ya tiene un niño<br />

buscado. Sinón. 1: e̱�tsi, e̱ts�i<br />

jädo (jädo) s 1. muro, pared Dá hoka<br />

�na ra jädo ha mä ngu pa dä daki ya<br />

bu̱nthi. En la casa hice un muro para que<br />

ataje los remolinos de aire.<br />

2. barda Ya thokua rá jädo ra ngusadi.<br />

Ya están haciendo la barda de la escuela.<br />

Sinón. njot�i<br />

jähni (jähni) s mezquino (reg.), verruga<br />

To�o pe̱�tsa ya jähni, t�enä ge di hñeni<br />

rá ji. Dicen que está enfermo de la sangre<br />

el que tiene mezquinos.<br />

no̱jähni s persona con mezquinos<br />

jähñä (jähñä) s 1. alabanza Ho̱nse̱ Ajuä<br />

tsa dä thutuabi ra jähñä. Solo a Dios se<br />

le puede entonar alabanza.<br />

2. oración Ko �na ra jähñä t�umbabi<br />

njamädi Ajuä. Con una oración le dan<br />

gracias a Dios.<br />

3. rezo Sinón. sadi<br />

jämu (jämu) s calabaza de Castilla Ra<br />

jämu, xi ra mädi nu ra zänä ga hu̱ste.<br />

La calabaza de Castilla es muy cara en el<br />

mes de los difuntos. Sinón. hoga mu,<br />

k�ast�ä mu

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!